ارزش قلم: «الَّذی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ»

ارزش قلم: «الَّذی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ»

• مربوط به موضوع » پیام‌های قرآنی

در سوره مبارکه علق، «تعلیم به وسیله قلم» از اوصاف پروردگار کریم دانسته شده است؛ «اقْرَأْ وَ رَبُّکَ الْأَکْرَمُ. الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَم‏». (1) اگر می‌خواهیم قلمی سازنده و بالنده پیدا کنیم، بایسته است که با ارزش قلم و رسالت والای آن آشنا شویم. اسلام آمده است تا بشر را از جنگ و نزاع به صلح و دوستی رهنمون گردد تا آدمی به جای آنکه در اندیشه تهیه سلاح جنگی باشد، قلم متعهدانه را در دست گیرد و طریق کمال را بپیماید و در پرتو کشف حقایق هستی و تبیین علوم و معارف الهی، امور دین و دنیای خویش را سامان بخشد.
. قلم می‌کوشد تا علم و معرفت را از اسارت نسیان و فراموشی رها کند و نهر زلال دانش را حیاتی جاودانه بخشد. این خلق مبارک، از بهترین موهبت‌های‌ الهی است که از آب حیات ازلی سیراب گشته(2) و آن را ولایتی است ربوبی که دانایی و آگاهی را در سلطه خود مصون می‌دارد و از گزند غلفت صیانت می‌بخشد.

قلم، جوهره علم را در خود نهفته دارد؛ آن زمان که در دست انسان بصیر قرار گیرد، نور هدایت را برافروزد و چون در دست دنیاپیشه‌ای افتد، ظلمت ضلالت را عیان سازد. آری، قلمِ انسان‌ساز، در دستان با کفایت بنده مقربی است که با نور «عین الله» می‌نگرد و به الهام «سمع الله» می‌شنود، به زیور «لسان الله» آراسته و از نیروی معنوی «ید الله» حظّی وافر برده.(3)
3. انسان به گونه‌های مختلفی همچون زبان و اشاره مقاصد قلبی و درونی خویش را آشکار می‌کند و این مهم، اختصاصی به قلم ندارد. اما تفاوت قلم با زبان در آن است که اظهار مقاصد قلبی و آگاهی‌های فردی از طریق قلم، بسی ماندگارتر و حیطه اثرش گسترده‌تر می‌نُماید.
4. قلم از آن جهت که بیانگر عقاید و معارف انسان و درک او از عالم هستی است، وسیله پرورش عقل و مایه شکوفایی آن نیز هست. آدمی می‌کوشد تا برای نگارش یافته‌های علمی و درونی خویش، نیروی عقل خود را به کار گیرد و در نظام آفرینش تدبر و تأمل بیشتری نماید تا اثری تأثیرگذار و یادگاری ماندگار پدید آورد. از این رو، قلم را باید ترجمان عقل و دل انسان و مایه شکوفایی و مانایی آن دانست. (4)
5. قلم، لباس زرین الفاظ را بر قامت بلند معانی می‌پوشاند و نقاب از سیمای علوم عقلانی و معارف وحیانی بر می‌گیرد. نظر به همین منزلت و اهمیت دلگشای قلم و کتابت است که خداوند رحیم در قرآن کریم به قلم و آنچه می‌نویسد، سوگند یاد نموده است؛ «ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُون‏».(5)
اما والاترین رسالت قلم را باید در تحریر و تقریر «کلمات الهی» دانست که در زبان روایات اسلامی از آن به ائمه عصمت و اهل ولایت(ع) تعبیر شده است؛ کلمات مطهر و کمال‌پروری که اگر تمام درخت‌ها قلم شوند و همه دریاها مرکب گردند،(6) از بیان فضایل و عظایم آن ناتوان‌اند؛ «نَحْنُ الْکَلِمَاتُ الَّتِی لَا تُدْرَکُ فَضَائِلُنَا وَ لَا تُسْتَقْصَى‏؛(7) ماییم آن کلمات خدا که فضایلمان درک نگردد و پایان نپذیریم».
6. دست توانای «قلم»، علوم و معارف را بر صحیفه تاریخ می‌نگارد و فرزندان زمان را میراث‌بر ارزشمندترین آثار دوران می‌سازد؛ چنان‌که احادیث نورانی اهل بیت معصومین(ع) و آیات آسمانی قرآن کریم، به برکت نعمت عظمای «قلم» به دست ما رسیده‌ و این گونه، آثار گران‌بهای بزرگان و دانشوران در معرض استفاده همگان قرار گرفته است؛ «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذی هَدانا لِهذا وَ ما کُنَّا لِنَهْتَدِیَ لَوْ لا أَنْ هَدانَا اللَّه‏».
(8)
7. و این سان، پروردگاری که انسان را توان بیان داد و از خونی بسته پدید آورد و او را مشمول کرامت خویش نمود، قلم را رمز جاودانگی او ساخت و آن را وسیله کتابت اسرار و حقایق و حفظ و تعلیم علوم و دقایق قرار داد.(9) پس با قدم صدق از خطوات شیطان دوری گزینیم و قلم خویش را به نهر توفیق سپاریم باشد که به لطف رحمانی، شایستگی کفالت طهارت مریمی و بهره‌مندی از انفاس قدس مسیحایی شامل حالمان گردد.(10)
زیرنویس:
1 . علق/3-4.
2 . مواهب علیه، ص 1368.
3 . اشاره به روایت قدسی است که به حدیث «قرب نوافل» معروف است: « «و کنت سمعه الّذى یسمع به، و بصره الّذى یبصر به، و لسانه الذى ینطق به، و یده التى یبطش بها». (توحید مفضل، ص 100)
4 . انوار درخشان، ج 18، ص 210-211؛ مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ج 15، ص 193.
5 . قلم/1.
6 . لقمان/27: «وَ لَوْ أَنَّ ما فِی الْأَرْضِ مِنْ شَجَرَةٍ أَقْلامٌ وَ الْبَحْرُ یَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِهِ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ ما نَفِدَتْ کَلِماتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزیزٌ حَکیمٌ».
7 . الاحتجاج، ج 2، ص 454، امام کاظم(ع).
8 . اعراف/43.
9 . الامثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، ج 20، ص 321.
10 . آل عمران/44: «ذلِکَ مِنْ أَنْباءِ الْغَیْبِ نُوحیهِ إِلَیْکَ وَ ما کُنْتَ لَدَیْهِمْ إِذْ یُلْقُونَ أَقْلامَهُمْ أَیُّهُمْ یَکْفُلُ مَرْیَمَ وَ ما کُنْتَ لَدَیْهِمْ إِذْ یَخْتَصِمُون‏».