شادی در قرآن

شادی در قرآن و روایان

• مربوط به موضوع » معارف قرآن

معنی لغوی شادی و تفریح :

شادی حالت مثبتی است که در انسان به وجود می‌آید و در مقابل غم و اندوه قرار دارد و معمولاً منجر به رفتاری می‌شود که بر آن حالت شادی‌کنان گفته می‌شود  ، یعنی فرد در حال شادی کردن است .[1]

تفریح به معنای شاد کردن ، فرح و خوشی ، تفرج و تماشا و گشت و گذار آمده است . [2]

الفاظ شادی در قرآن :

شادی و نشاط در قرآن کریم اغلب با الفاظی هم‌چون فرح ، فرحوا ، تفریح ، تفرحوا ، تفرحون ، یفرح ، فرحون و فرحین آمده است ؛

معنی لغوی فرح :

فرح مخالف حزن و اندوه است .[3] و عبارت است از لذّت قلب و روح از رسیدن به آنچه میل دارد .[4] و در بیانی گفته شده ؛ فرح شرح صدر است به سبب لذت زودگذر که اکثراً درباره‌ی لذات حسی و دنیوی صدق می‌کند .[5]

فرح در قرآن در چند معنا به کار رفته است ؟

1- سرکشی و بدمستی که درباره‌ی آن خداوند می‌فرماید : « إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْفَرِحِینَ »[6]

2- خوشنودی و رضا که خداوند می‌فرماید : « مِنَ الَّذِینَ فَرَّقُوا دِینَهُمْ وَکَانُوا شِیَعًا کُلُّ حِزْبٍ بِمَا لَدَیْهِمْ فَرِحُونَ » [7]

3- شادمانی و خوش‌حالی که در این باره خداوند می‌فرماید: « فَرِحِینَ بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ وَیَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُواْ بِهِم مِّنْ خَلْفِهِمْ أَلاَّ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ  » [8]

در همه‌ی موارد « فرحین » به معنای آنان که شاد و مسرورند ، آمده است . اما در جایی از قرآن مهر و محبت الهی نسبت به تعریف « فرحین » نفی شده است و اشاره شده که « فرحین » از محبت خداوند دور شده‌اند ،[9] که این سوره درباره‌ی قارون است . در این‌جا کلمه‌ی « فرح » به معنای « بطر » یعنی چیزی که لازمه ی فرح و خوش‌حالی و فرح مفرط و  بیش از حد که آخرت را از یاد می‌برد  ترجمه شده است .[10] چنین فرحی چون مانع از محبت خداوند است ، نهی شده و در این‌جا « فرحین » به معنای «اشرین» و «بطرین» ؛ است یعنی کسانی که شکر خداوند را به خاطر آنچه بر آن‌ها عطا فرموده ، به جای نمی‌آورند و به متاع دنیوی و لذات نفسانی  ، آن‌قدر در رسیدن به این لذّات غوطه‌ور شده که از توجه به اعمال صالح و تلاش برای انجام آن بازمانده است .[11و12] 

اهمیت شادی و تفریح در آموزه‌‌های دینی ؛

دین اسلام که به همه‌ی ابعاد حیاتی انسان توجه کرده و متناسب با نیازهای واقعی  وی برنامه‌هایی ارائه کرده است . درمورد شادی و نشاط و عوامل نشاط‌انگیز را که لازمه‌ی یک زندگی موفق است  مواردی رابه انسان معرفی و توصیه می‌کند .[13]

امام علی(ع) می‌فرماید : شادی باعث انبساط روح و ایجاد وجد و نشاط می‌شود .[14]

 حدیث زیبایی که از رسول اکرم (ص) نقل است که فرمود : در بهشت جایی است که به آن خانه‌ی شادی گفته می‌شود ، هیچ‌کس به آن خانه وارد نمی‌شود مگر آن‌که موجب شادی کودکان شده باشد .[15]

سرگرمی‌های لذت بخش و هدف دار در کلام امام رضا (ع) این گونه وصف شده‌است : از لذائذ دنیوی نصیبی برای کامیابی خویش قرار دهید و خواهش های دل را از راه‌های مشروع برآورید، مراقبت کنید که در این کار به مردانگی و شرافت شما آسیب نرسد و دچار اسراف و تند روی نشوید ، تفریح و سر‌گرمی ‌های لذت‌‌بخش ، شما را در اداره ی زندگی یاری می‌کند و با کمک آن بهتر در امور دنیوی خویش موفق خواهید شد .[16]

در تقسیم‌بندی اوقات و نظم روزانه‌ای که پیشوایان معصوم (ع) توصیه کرده‌اند ، مسرّت و شادی جایگاه ویژه‌ای دارد ، چنانکه امام رضا (ع) می ‌فرماید : کوشش کنید اوقات روز شما چهار قسمت باشد؛ ساعتی برای عبادت و خلوت با خدا ، ساعتی برای تأمین معاش ، ساعتی برای معاشرت با برادران مورد اعتماد وکسانی که شما را به عیب‌هایتان واقف می ‌سازند و در باطن به شما خلوص و صفا دارند و ساعتی را هم به تفریحات و لذائذ خود اختصاص دهید و از مسرّت و شادی ساعات تفریح ، نیروی انجام وظائف را تأمین کنید .[17]

عوامل شادی آفرین :

اسلام دین شادی وحلاوت و نشاط است ، اما شادی آمیخته با فساد را تجویز نمی‌کند و برای مسلمانان سبک‌سری ، هرزگی و توهین را به بهانه شادی روا نمی ‌دارد . خداوند می ‌فرماید : در رأس همه ی عوامل شادی و نشاط ایمان به خدا و تقوای الهی است و در سایه دین است که شادی واقعی به‌دست خواهد آمد .

یکی از راه‌های بدست آوردن شادی و نشاط پایدار ومعنوی ، استفاده از رهنمودهای دین در کم کردن وابستگی‌ها به‌دنیا و آرزوهای دور و دراز در رسیدن به مظاهر دنیا و به‌طور کلی زهد و قانع بودن است . زیرا هر چه وابستگی انسان به مظاهر دنیا و مال و منال و لذّت‌های گذرا بیشتر باشد ، غم و افسردگی بیشتری را به دنبال خواهد داشت .[18]

پیامبر اکرم (ص) در این باره می ‌فرماید : علاقه شدید به مظاهر دنیا غم و اندوه را زیاد می‌کند .[19]

یکی دیگر از عوامل شادی آفرین در زندگی انسان تفریح و است . روح انسان به تفریح و نیاز دارد. به‌طوری که تفریحات سالم از بهترین شادی ها و لذت‌های سالم و نشاط‌آور انسان است .
خداوند در قرآن کریم به سیاحت و سفر امر فرموده‌است تا انسان هم از سرنوشت و سرگذشت گذشتگان آگاهی یابد و عبرت گیرد و هم از زیبایی طبیعت بهره ببرد و شادمان شود.

ورزش و بازی نیز از جمله عوامل شادی محسوب می ‌شود . ورزش از کارهای نشاط‌آوری است که رهبران دینی به آن عنایت داشته و به بعضی از ورزش‌ها به خاطر اینکه در ورزیدگی وفنون رزمی و دفاعی تأثیر دارند ، بیشتر توجه شده‌است. چنانکه پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید : حق فرزند بر عهده پدرش این است که به او نوشتن و شنا کردن و تیر‌اندازی را آموزش بدهد و جز از راه حلال روزی او را تامین نکند.[20]

رسول خدا می‌فرماید : هر که مومنی را شاد کند ، مرا شاد کرده و هر که مرا شاد نماید ، همانا خداوند را شاد نموده است.[21]

نتیجه ؛

طبق کلام خدا ومعصومین هرچه در زندگی گناه نباشد ،زندگی شیرین تر و شادی در آن بیشتر جریان دارد  قرآن می فرماید :کسانی که تقوا داشته باشند ، زندگی‌شان شیرین می شود . « وَ أَنَّهُ هُوَ أَضْحَکَ وَ أَبْکى » [22]‏  آیه‌ی قرآن است ،می فرماید : شاد کردن و گریاندن دست خدا است .خیلی از اوقات اتفاق افتاده که در ظاهر به خاطر کاری ناراحتی پیش آمده اما چون آن مورد ، صبغه ی دینی داشته بلافاصله از راه دیگری خوشحال شده ایم و بالعکس ، از موردی  به خوشحالی کذایی رسیده ایم که به چشم به هم زدنی آن شادی از ما سلب شده است .پس می توان به این نکته ی اساسی و مهم رسید که از راه گناه لذت واقعی نخواهیم برد !! 

منبع: گروه دین و اندیشه تبیان

پی نوشت ها :

1- لغت‌نامه‌ی دهخدا ، ذیل واژه‌ی شادی

2- همان منبع ، ذیل واژه‌ی تفریح

3- معجم‌ مقایس‌اللغة ، ذیل ماده فرح

4- مصباح‌المنیر ، ج 2، ص 638

5- مفردات الفاظ قرآن ، ص 628

6- قصص ، 76

7- روم ، 32

8- آل‌عمران ، 170

9- الحسب والیغفن فی‌القرآن‌الکریم ، ص 246

10- معجم مقایس اللغة

12و11- المیزان ، ج 16، ص 110 و الدرالمنثور ، ج 6 ، ص 438

13- التحریر والتنویر ، ج  20، ص 178

14-همان ،ج 20،ص180

15- تربیت ، ص 54

16- بحارالانوار ، ج75 ،ص321

17- همان

18- نهج البلاغه ، ص995

19- بحارالانوار ، ج 73 ، ص91

20- بحارالانوار ،ج75،ص 322

21- همان

22- نجم /43

برچسب‌ها: شادی, فرح, قرآن, روایت