مکتب شیعه از چه زمانی بوجود آمد؟/ پایگاه حوزه

مکتب شیعه از چه زمانی بوجود آمد؟

منبع : پایگاه حوزه 
کلید واژه ها :

پرسش

مکتب شیعه از چه زمانی بوجود آمد؟

پاسخ

شیعه یعنی پیرو و در اصطلاح تاریخ اسلام به کسانی گفته می شود که جانشینی پیغمبر اکرم (ص) را حق اختصاصی خانواده رسالت می دانند و در معارف اسلامی پیرو مکتب اهلبیت می باشند و از طریق نص و وصیت پیغمبر (ص) قائل به امامت علی بن ابی طالب می باشند و معتقدند که امامت از فرزندان او خارج نشده است و می گویند : پیشوائی مسلمین امری نیست که مربوط به اجماع امت باشد و نیز امری مهمل نمی باشد که رسول گرامی اسلام درباره اش وصیتی نکرده و به فرد مورد اعتماد خود واگذار ننموده باشد . آنان ثبوت عصمت ائمه از کبائر و صغائر و تولی و تبری قولا و عملا را واجب می دانند جز در حال تقیه[1] تسمیه پیروان این مکتب به شیعه را در همان زمان پیغمبر (ص) باید دانست و آغاز پیدایش این نام در آن عهد بوده، هر چند شهرت آن به قول ابن ندیم در عصر خلافت علی (ع) ظهور کرد و خود آن حضرت پیروان خویش را به این نام خواند .

از اولین روزهای بعثت که پیغمبر (ص) به نص قرآن مأموریت یافت خویشان نزدیک خود را دعوت کند «وانذر عشیرتک الأقربین» صریحاً به ایشان فرمود : هر یک از شما به اجابت دعوت من سبقت گیرد، وزیر و جانشین و وصی من است . علی (ع) پیش از همه مبادرت نموده و اسلام را پذیرا شد و پیغمبر اکرم ایمان او را پذیرفت. این داستان به حدیث یوم الدّار معروف است که شیعه و سنّی آن را نقل نموده اند و خود علی (ع) در ذیل این حدیث می فرماید : من که از همه کوچکتر بودم عرض کردم : من وزیر تو می شوم ، پیغمبر دست به گردن من نهاد و فرمود : این شخص برادر و وصی و جانشین من می باشد، باید از او اطاعت نمائید، مردم می خندیدند و به ابوطالب می گفتند : تو را امر کرده که از پسرت اطاعت کنی

[2].

پیغمبر (ص) در سال آخر عمر خود با تشریفاتی خاصّ و موقعیتی حساس علی را به ولایت بر مسلمین پس از خود نصب نمود و مسلمان را به مشایعت و پیروی او امر نمود ، حدیثی که صد و ده صحابی و هشتاد و چهار تابعی آن را نقل نموده و به گفته مرحوم امینی بیست و شش کتاب از دو گروه سنی و شیعه در خصوص این حدیث تألیف شده است و خود علی (ع) در مواقف متعدده بدان احتجاج نمود، از جمله در واقعه شوری[3]، سال 23 و در سال 35 دوران خلافت خود در رحبه کوفه[4]

و نیز استشهاد جمعی از صحابه به این حدیث در مناسبات متعدده و حتی عمر بن عبدالعزیز خلیفه اموی و مأمون عباسی[5].

بدیهی است که اینگونه امتیازات و امتیازات دیگری مانند:

- اختصاص دادن پیغمبر (ص) او را به برادری خویش

- و فرمایشاتی هم چون«انت منی بمنزلة هارون من موسی الّا انه لا نبی بعدی»

- و علاقه مفرطی که پیغمبر اکرم (ص) به علی نشان می داد، طبعاً عده ای از یاران پیغمبر را که شیفتگان فضیلت و حقیقت بودند، بر این می داشت که علی را دوست داشته و به دورش گرد آیند و از وی پیروی کنند، چنانکه گروهی را بر حسد و کینه آن حضرت تحریک می نمود .

گذشته از همه اینها نام « شیعه علی » و « شیعه اهل بیت » در سخنان پیغمبر اکرم (ص) بسیار دیده می شود .

در حدیث ام سلمه از رسول خدا 0ص) آمده : «شیعة علی هم الفائزون یوم القیامة[6]» ؛ پیروان علی تنها کسانی اند که در روز قیامت اهل نجاتند . این حدیث در جوامع حدیثی اهل سنت نیز نقل شده است[7].

جابر بن عبدالله انصاری می گوید : « به نزد رسول خدا (ص) بودم که علی از دور نمایان شد ، پیغمبر فرمود : سوگند به آن که جانم بدست او است ، این شخص و شیعیانش در قیامت رستگار خواهند بود » . ابن عباس می گوید : موقعی که آیه «انّ الذین آمنوا و عملوا الصالحات اولئک هم خیر البریّة» نازل شد ، پیغمبر به علی فرمود : مصداق این آیه تو و شیعیانت می باشد که در قیامت خوشنود خواهید بود ؛ و خدا هم از شما راضی است[8].

اصول عقاید شیعه عبارتند از اعتقاد به امامت دوازده امام که اول آنها علی بن ابیطالب می باشد و آخر آنها حضرت مهدی منتظر فرزند امام حسن عسکری که او زنده است و روزگاری به امر خدا ظهور می کند و به گسترش عدل و داد قیام می نماید . آنها امامت را از جانب خدا می دانند و امام را معصوم می شمارند و امامت را امتداد مقام رسالت می دانند ، شریعت اسلام را که از کتاب خدا و سنت پیغمبر اکرم روشن شده تا روز قیامت به اعتبار خود باقی و لا یتغیر می دانند و می گویند حکومت اسلامی و مقام پیشوائی مسلمین موظف است آن را بطور کامل اجرا نماید ، آری وی در شعاع شریعت می تواند به حسب مصلحت و با شوری تصمیماتی اتخاذ کند مانند این که جهاد واجب را در شرایط حاضر چگونه و با چه سلاح و کدام روز انجام دهد .

در احکام شریعت و اعمال فردی از عبادات و معاملات و احوال شخصیه؛ از کتاب و سنت ، و پس از انشعاب مذاهب در اواخر قرن اول و اوائل قرن دوم؛ از مذهب جعفری، پیروی می کنند که به تعبیر دیگر مذهب اهلبیت می باشد .

پس اصل مذهب تشیع و پایه آن پیروی از علی بن ابی طالب و فرزندان معصوم و منصوب من الله آنحضرت است هم از حیث عقیده و هم از حیث عمل هر چند فرق دیگری مانند زیدیه و غلاة و کیسانیه و واقفه به این نام موسومند ولی شیعه با خصوصیاتی که ذکر شد از اینها بیزار و اینها را فرق ضاله می داند[9].

مرحوم علامه طباطبائی (ره) در کتاب شیعه در اسلام می­فرماید:

آغاز پیدایش شیعه را که برای اولین بار به شیعه علی (ع ) ( اولین پیشوا ازپیشوایان اهل بیت (ع ) ) معروف شدند همان زمان حیات پیغمبر اکرم باید دانست و جریان ظهور و پیشرفت دعوت اسلامی در بیست و سه سال زمان بعثت موجبات زیادی در برداشت که طبعا پیدایش چنین جمعیتی را در میان یاران پیغمبر اکرم (ص )[10]ایجاب می کرد .

1 - پیغمبر اکرم در اولین روزهای بعثت که بنص قرآن مأ موریت یافت که خویشان نزدیکتر خود را بدین خود دعوت کند[11] صریحا بایشان فرمود که هر یک از شما به اجابت من سبقت گیرد وزیر و جانشین و وصی من است ،علی علیه السلام پیش از همه مبادرت نموده؛ اسلام را پذیرفت و پیغمبر اکرم ایمان او را پذیرفت و وعده های خود را[12] تقبل نمود و عادتا محال است که رهبر نهضتی در اولین روز نهضت و قیام خود یکی از یاران نهضت را به سمت وزیری و جانشینی به بیگانگان معرفی کند ولی به یاران و دوستان سر تا پا فداکار خود نشناساند یا تنها او را باامتیاز وزیری و جانشینی بشناسد و بشناساند ولی در تمام دوره زندگی و دعوت خود ، او را از وظائف وزیری معزول و احترام مقام جانشینی او را نادیده گرفته و هیچگونه فرقی میان او و دیگران نگذارد .2 - پیغمبر اکرم (ص ) بموجب چندین روایت مستفیض و متواترکه سنی و شیعه روایت کرده اند تصریح فرموده که علی علیه السلام[13]در قول و فعل خود ، از خطا و معصیت مصون است هر سخنی که گوید و هر کاری که کند با دعوت دینی مطابقت کامل دارد و داناترین[14]مردم است بمعارف و شرایع اسلام .

3 - علی علیه السلام خدمات گرانبهائی انجام داده و فداکاریهای شگفت انگیزی کرده بود مانند خوابیدن در بستر پیغمبر اکرم در شب هجرت[15]و فتوحاتی که در جنگهای بدر و احد و خندق و خیبر بدست وی صورت گرفته بود که اگر پای وی در یکی از این وقایع در میان نبود اسلام و اسلامیان بدست دشمنان حق ریشه کن شده بودند[16].

4 - جریان غدیر خم که پیغمبر اکرم (ص ) در آنجا علی (ع ) را به ولایت عامه مردم نصب و معرفی کرده و او را مانند خود متولی قرار داده بود[17]بدیهی است این امتیازات و فضائل اختصاصی دیگر که مورد اتفاق همگان بود[18]و علاقه مفرطی[19] که پیغمبر اکرم به علی (ع ) داشت؛ طبعا عده ای از یاران پیغمبر اکرم را که شیفتگان فضیلت و حقیقت بودند بر این وا می داشت که علی (ع)را دوست داشته بدورش گرد آیند و از وی پیروی کنند چنانکه عده ای را بر حسد و کینه آنحضرت وا می داشت .

گذشته از همه اینها نام ( شیعه علی ) و ( شیعه اهل بیت ) در سخنان پیغمبر اکرم (ص ) بسیار دیده میشود[20]

---

[1]ملل و نحل شهرستانی

[2]تاریخ طبری : 2 / 63 و تاریخ ابی الفداء : 1 / 116 و البدایه و النهایه : 3 / 39 و غایة المرام : 320

[3]اخطب الخطباء خوارزمی حنفی در مناقب ص 217

[4]ابن اثیر در اسد الغابه ج 3 و ج 5 و در الاصابه ج 4

[5]حافظ ابونعیم در حلیة الاولیاء و صاحب عقد الفرید : 3 / 24

[6]مجمع البیان

[7]قاموس قرآن

[8]تفسیر درّ المنثور بقلم جلال الدین سیوطی از علمای اهل سنت : 1 / 379 و غایة المرام : 326

[9]معارف و معاریف

[10]اولین اسمی که در زمان رسول خدا پیدا شد شیعه بود که سلمان و ابوذر و مقدادو عمار با این اسم مشهور شدند .حاضر العالم الاسلامی ج 1 ص 188 .

[11]سوره شعراء آیه 215 .

[12]در ذیل این حدیث علی (ع ) می فرماید : من که از همه کوچکتر بودم عرض کردم :من وزیر تو می شوم پیغمبر دستش را بگردن من گذاشته، فرمود این شخص برادر و وصی وجانشین من می باشد، باید از او اطاعت نمائید مردم می خندیدند و به ابی طالب میگفتند : ترا امر کرد که از پسرت اطاعت کنی . تاریخ طبری ج 2 ص 63 تاریخ ابی الفداء ج 1 ص 116 .البدایة و النهایة ج 3 ص 39 غایة المرام ص 320 .

[13]ام سلمه می گوید : پیغمبر فرمود : علی همیشه با حق و قرآن است و حق و قرآن نیز همیشه با اوست و تا قیامت از هم جدا نخواهند شد .

این حدیث با 15 طریق از عامه و 11 طریق از خاصه نقل شده و ام سلمه و ابن عباس و ابوبکر و عائشه و علی (ع ) و ابو سعید خدری و ابو لیلی و ابو ایوب انصاری از راویان آن هستند .غایة المرام بحرانی ص 539-540 .پیغمبر فرمود : خدا علی را رحمت کند که همیشه حق با اوست .البدایة و النهایة ج 7 ص 36 .

[14]پیغمبر فرمود : حکمت ده قسمت شده نه جزء آن بهره علی و یک جزء آن در میان تمام مردم قسمت شده است.( البدایة و النهایة ج 7 ص 359 )

[15]هنگامیکه کفار مکه تصمیم گرفتند محمد (ص ) را بقتل رسانند و اطراف خانه اش را محاصره کردند پیغمبر (ص ) تصمیم گرفت بمدینه هجرت کند، به علی فرمود : آیا تو حاضری شب در بستر من بخوابی تا گمان برند من خوابیده ام و از تعقیب ایشان در امان باشم علی در آن وضع خطرناک این پیشنهاد را با آغوش باز پذیرفت .

[16]تواریخ و جوامع حدیث .

[17]حدیث غدیر از احادیث مسلمه میان سنی و شیعه می باشد و متجاوز از صد نفرصحابی با سندها و عبارتهای مختلف آنرا نقل نموده اند و در کتب عامه و خاصه ضبط شده برای تفصیل به کتاب غایة المرام ص 79 و عبقات جلد غدیر و الغدیر مراجعه شود .

[18]تاریخ یعقوبی ط نجف جلد 2 ص 137 و 140 - تاریخ ابی الفداء ج 1 ص 156صحیح بخاری ج 4 ص 107 - مروج الذهب ج 2 ص 437 ابن ابی الحدید ج 1 ص 127 و 161

[19]صحیح مسلم ج 15 ص 176 صحیح بخاری ج 4 ص 207 مروج الذهب ج 2 ص 23 و ج 2ص 437 تاریخ ابی الفداء ج 1 ص 127 و 181.

[20]جابر می گوید : نزد پیغمبر بودیم که علی از دور نمایان شد پیغمبر فرمود : سوگند به کسی که جانم بدست اوست این شخص و شیعیانش در قیامت رستگار خواهندبود.

ابن عباس می گوید : وقتی آیه : ( ان الذین آمنوا و علموا الصالحات اولئک هم خیر البریة ) نازل شد پیغمبر به علی فرمود : مصداق این آیه تو و شیعیانت میباشید که درقیامت خوشنود خواهید بودوخدا هم از شما راضی است این دو حدیث و چندین حدیث دیگر در کتاب الدر المنثور ج 1 ص 379 و غایة المرام ص 326 آمده است.