فلسفه ی ننوشتن رساله عملیه توسط ائمه(ع)/ پایگاه حوزه

فلسفه ی ننوشتن رساله عملیه توسط ائمه(ع)

منبع : پایگاه حوزه  
کلید واژه ها :

پرسش

چرا هیچ یک از ائمه(ع) رساله عملیه ننوشته اند؟

پاسخ

اولا: رسالههای عملیه ای که الان موجود است حاصل استنباط و اجتهاد فقهاء می باشد و در بردارنده فتوی و احتیاطات مستحبی و وجوبی است. زیرا گاهی فقیه از مجموعه ادله فقهی نمی تواند به قطع و یقین برسد و احتیاط وجوبی می کند، گاهی به قطع و یقین می رسد و فتوی می دهد. طبیعی است که اینگونه سخن گفتن را نباید از ائمه معصومین(ع) انتظار داشت، زیرا آنها آگاهی کاملی و یقینی به احکام الهی داشته اند و آنها را برای مردم بازگو می کردند، پس روشن است که چرا آنها رساله عملیه به شکل امروزی ننوشته اند. ثانیا: همان موانع سیاسی که در تدوین کتب تفسیری بر سر راه ائمه(ع) قرار داشت، در زمینه بیان مباحث فقهی و حقوقی هم وجود داشت. ثالثا: اسلام دین جاودانه است و باید برای همه اعصار برنامه داشته باشد، ائمه اطهار(ع) نمی توانستند فقط احکام فرعی و جزئی مخصوص به عصر خود را بیان کنند همان گونه که در رساله های عملیه آمده است، بر آنها بود که علاوه بر بیان جزئیات، کلیات احکام را هم بیان کنند. آن بزرگواران به تناسب شرایط در زمینه هایی که برای آنها فراهم بود دست به چنین کاری زدند. مثلا: اولین کتاب فقهی توسط امام علی (ع) نوشته شد[i]و نسخه ای از آن در نزد ابن عباس موجود بود که در مسائل مختلف به آن مراجعه میکرده است و همین طور نسخه ای از آن در نزد امام باقر (ع) بوده و از آن طریق به ائمه(ع) بعدی رسیده است. عهد نامه امام علی (ع) به مالک اشتر، رساله حقوق امام سجاد (ع) و مسند زید بن علی که با استناد به احادیث آباء و برادرش امام باقر (ع) تالیف یافته است از متون فقهی اولیه شیعه است. علی بن ابی رافع کتابهایی در فقه و سنن و احکام داشته است که آنها را از حضرت علی (ع) تلقی کرده است. عبید الله بن ابی رافع[ii]کتابی در قضاوتهای امیر المومنین(ع) دارد که شیخ طوسی آن را نقل کرده است و آنگاه که شرایط سیاسی و زمینه های بیان احکام و معارف در زمانهای امام باقر (ع) و امام صادق (ع) فراهم شد حلقه های درس توسط آن دو امام(ع) تشکیل گردید و در پرتو این نور افشانی کتابهای زیادی با استفاده از دروس آن عزیزان تالیف گردید که عدد آنها تا زمان امام عسکری(ع) به 400 کتاب رسید و در واقع به مثابه دائره المعارف شیعه محسوب می گشت. شیخ آقا بزرگ تهرانی در کتاب الذریعه ج 6 ص 301-374 می گوید: بیش از 200 تن از شاگردان امام صادق(ع) کتاب نوشته اند و با احتساب کتابهایی که شاگردان سایر ائمه نوشته اند مجموع این کتابها به 739 کتاب می رسید.[iii] با این حال از آن همه کتاب و تلاش علمی، گذر زمانه اندکی را به دست ما رسانید و ما فعلا به روایاتی از معصومین(ع) دسترسی داریم که در کتابهایی همچون "کافی"، "من لایحضره الفقیه"، "استبصار" و "تهذیب" و ... آمده است و فقهاء با مراجعه به این روایات و اعمال اصول و مبانی اجتهاد، در آنها غور و بررسی های لازم را انجام می دهند و احکام شرعیه را استنباط می نمایند و در کتابی به نام رساله عملیه گرد می آورند تا مقلدین آنها در وقت نیاز بدان مراجعه نمایند. [i] تأریخ الفقه و تطوراته(المنتخب)، خدمات‏متقابل، ص 477 [ii]کاتب حضرت علی (ع) [iii] - برای آگاهی بیشتر به کتاب الامام الصادق و المذاهب الاربعه، اسد حیدر، جزء اول، ص 555- 546 مراجعه شود.