آداب دوستی

معیار و آداب دوستی و رفاقت در نگاه امامان

حضرت سجاد علیه السلام از شخصی پرسیدند: آیا کسی بر شما وارد می‌شود از دوستان که هر چه نیاز دارد از کیسه شما بدون اجازه بردارد؟ عرض کرد: خیر. حضرت فرمود: بنابراین شما با یکدیگر برادر و دوست نیستید. هل یدخل احدکم یده فی کمّ اخیه و کیسه فیأخذ منه ما یرید من غیر اذن قال لا قال لستم باخوان. محجة البیضأ / 3 / 320...

معیار و آداب دوستی و رفاقت در نگاه امامان

معیار دوستی,آداب دوستی,رفاقت,دوست یابی, شب و روز, رحلت رسول, علم فیزیک, زندگی نامه امام حسین (ع), مجری گزارش زنده از صحرای عرفات سال, فاطمه, لباس حضرت فاطمه, سنت پیامبر, سینه زن, اداب دوستی دعا برای افزایش روزی,معیار و آداب دوستی و رفاقت در نگاه امامان - آکاایران

1 معیار دوستی بر اساس تقوا

قال علی علیه السلام: احبب الاخوان علی قدر التقوی. بحار / 78 /3 3
برادران (دینی‌ات) را به اندازه تقوای آنان دوست بدار.

2 اعلام دوستی

قال رسول الله صلّی اللّه علیه و آله: اذا احب احدکم صاحبه او اخاه فلیعلمه فانّه اصلح لذات البین.بحار / 74 / 182
هرگاه یکی از شما برادر و همراه خود را دوست داشت و علاقه‌مند بود، باید او را از محبت و علاقه خودآگاه ساز چرا که این کار موجب بهبودی روابط می‌شود.
قال رسول الله صلّی اللّه علیه و آله: اذا احببت رجلا فاخبره. بحار / 74 / 181
هر گاه کسی را دوست داشتی، مطّلعش کن.

3 عدم شوخی و جدال با دوست

قال الصادق علیه السلام: اذااردت ان یصفولک ودّاخیک فلاتمازحنّه و لا تمارینّه. بحار/78/291
هرگاه خواستی رفاقت و دوستی برادرت با تو پاکیزه (و دور از تیره‌گی و کدورت) باشد، با او شوخی نکن و در صحبتهایت با وی بحث و جدل ننما.
نکته:شوخی کردن و شاداب بودن و شاد کردن دیگران صفتی است بسیار خوب و پسندیده و منظور از پرهیز از شوخی کردن در اینجا منظور شوخی‌هایی است که به دور از ادب بوده و یا کارهایی است که موجب رنجش شخصی و یا تحقیر او می‌شود.

4 انتخاب دوست قدیمی

قال علی علیه السلام:اختر من کل شی ء جدیده و من الاخوان اقدمهم. غرر الحکم / 2461
از هر چیزی، جدیدش را برگزین اما از دوستان، قدیمی‌اش را.

5 دوست حقیقی

قال علی علیه السلام: انّ اخاک حقّا من غفر زلّتک و سدّ خلّتک و قبل عذرک و ستر عورتک و نفی وجلک و حقّق املک. غرر الحکم / 3645
دوست و برادر واقعی تو کسی است که: لغزش و اشتباهت را ببخشد، و عذرت را بپذیرد و عیوبت را بپوشاند.

6 سؤ ال از نام و نشان دوست

قال رسول الله صلّی اللّه علیه و آله: "اذا اخا احدکم رجلا فلیسئله عن اسمه واسم ابیه و قبیلته ومنزله فانّه من واجب الحق و صافی الاخأ".بحار/74/174
هرگاه با کسی دوست شُدید باید از اسمش و نام پدرش و قبیله‌اش و منزلش سوال کنی که این جزو واجبات دوستی بوده و پاکیزه‌ترین دوستی است.
نکته: آیا توجه کردید گاهی انسان در طول یک سفر یا در اتوبوس با کسی چند ساعت با هم است و با هم حرف می‌زنند اما تا آخر سفر حتی اسم همدیگر را نمی‌فهمند. این جز آداب اسلامی نیست بلکه مطابق این روایت بهتر است انسان وقتی با کسی آشنا می‌شود اولین چیزی که از او می‌پرسد اسمش باشد.

7 پرهیز از دوستان مادّی

قال الصادق علیه السلام: احذر ان توأخی من ارادک لطمع او خوف او میل او للاکل و الشرب و اطلب موأخاة الاتقیأ و ان افنیت عمرک فی طلبهم.بحار/ 74/ 272
از دوستی با کسانی که به طمع چیزی به سوی تو آمده‌اند یا از روی ترس یا نیاز و یا به خاطر خورد و خوراک با تو دوستی می‌کنند برحذر باش و بپرهیز ، و دنبال دوستی با انسانهای باتقوا باش هرچند در پی یافتن این گونه افراد عمرت را صرف کنی.

8 تکریم دوست

قال الصادق علیه السلام: من اتاه اخوه المسلم فاکرمه فانما اکرم الله عزّوجلّ.بحار/74/298
هرگاه کسی برادر مسلمانش را که پیش وی آمد، احترام و اکرام کند، خداوند را اکرام کرده.

9 حفظ دوستی و عدم غرور به ریاست

قال الصادق علیه السلام: اذا کان لک صدیق فولّی ولایة فاصبته علی العشر ممّا کان لک علیه قبل ولایته فلیس بصدیق سوء. بحار / 75 / 341
هر وقت دوستی داشتی که به ریاستی رسید و آنگاه با یک دهم آن حقی که قبل از ریاستش بر عهده‌ی او داشتی، با تو برخورد کرد، بدان که دوست خوبی است!

10 بهترین دوست

الف قال رسول الله صلّی اللّه علیه و آله: "خیر اخوانکم من اهدی الیکم عیوبکم ". تنبیه الخواطر/2/ 123
بهترین دوستان تو کسی که عیبهایت را بر تو هدیه کند.
ب قال علی علیه السلام: خیر اخوانک من دلّک علی هدی و اکسبک تقی و صدک عن اتباع الهوی. غرر الحکم / 5029
بهترین دوستان تو کسی است که تو را به سوی راه هدایت راهنمایی کند و باعث شود تقوا بدست آوری و تو را از هواپرستی و پیروی خواهشهای نفس باز دارد.
ج قال علی علیه السلام: خیر الاخوان من لم تکن علی الدنیا مودّته. غرر الحکم / 5016
بهترین دوست کسی است که دوستی و کمک‌کاریش در راه دنیا نباشد.

11 آگاه نکردن دوست بر اسرار

قال الصادق علیه السلام: لا تطلع صدیقک من سرّک الا علی ما لو اطلعت علیه عدوک لم یضرک فانّ الصدیق قد یکون عدوا یوما ما. مشکاة الانوار /3 23
هیچگاه دوستت را به رازهای خود آگاه نکن مگر رازی که اگر دشمنت بداند بواسطه آن ضرری به تو نرسد چرا که دوست، روزی دشمن خواهد شد.

12 ملاک انتخاب دوست

قال الصادق علیه السلام: من غضب علیک من اخوانک ثلاث مرات فلم یقل فیک شرّا فاتخده لنفسک صدیقا. امالی صدوق / 532
هرگاه از آشنایان و برادرانت کسی بود که سه بار بر تو عصبانی شد اما درباره‌ات بدی نگفت او را به دوستی خود انتخاب کن

13 پرهیز از دوستی با نااهل

قال الجواد علیه السلام: ایّاک و مصاحبة الشریر فانّه کالسیف المسلول یحسن منظره و یقبح اثره. بحار / 74 / 198
با انسانهای شرور دوستی و همنشینی نکن چرا که او مانند شمشیر آخته‌ای است که قیافه‌اش زیباست اما اثرش زشت و ناپسند.

14 معیار شناخت دوست

قال لقمان علیه السلام: لا تعرف اخاک الاّ عند حاجتک الیه. بحار / 74 / 178
دوستت را نمی‌شناسی مگر وقتی به او نیاز پیدا می‌کنی.

15 نشانه ی دوستی

قال الصادق علیه السلام: تستبین مودّة الرجل لاخیه فی اکله. سفینة البحار / 1 / 101
دوستی و خیرخواهی شخص نسبت به برادر و رفیقش در خوردنش آشکار می‌شود
احادیث و روایات، احکام دین - تبیان
ویرایش و تلخیص:آکاایران

آداب دوستی

نویسنده: شیخ حر عاملی
آنچه در این مقاله در پی چشاندن آن به مخاطب هستیم، جرعه ای شیرین از دریای عسلی روایات ائمه علیهم السلام پیرامون موضوع دوستی و دوست یابی و چگونگی نگه داشتن و حقوق دوستی هاست.

چگونگی معاشرت با دوستان گوناگون

1-اما جواد فرموده است: مردی در بصره در حضور حضرت علی عرض کرد:درباره[اقسام]دوستان ما را خبر ده.
حضرت فرمود: دوستان دو دسته اند:دوستان مورداعتماد و دوستان خنده رو.دوستان مورداعتماد به منزله کف دست، بازو، افراد خانواده و دارایی انسان هستند.وقتی که برادرت مورداعتماد تو است از کمک مالی و جانی به او مضایقه نکن، با دوستان او در دوستی خالص باش، دشمنان او را دشمن بدار، راز او را پنهان کن، او را یاری ده، خوبی هایش را آشکار ساز و بدان که این ها از کبریت احمر کمیاب ترند.
اما دوستان خنده رو:تو از معاشرت با آنان لذت می بری.با قطع رابطه از ایشان خود را از این لذت محروم مکن و بیش تر از آنان انتظار نداشته باش و مانند آن ها با خوش رویی و خوش زبانی رفتار کن.(1)

احترام دوستان و اندرز دادن به آنان

1-ابوالحسن امام موسی کاظم فرمود: وقتی که شخص حاضر است با کنیه و اگر غایب است با نام او را یاد کن.(2)
2-علاء بن فضیل از امام صادق نقل کرده است که امام باقر فرمود:دوستانتان را بزرگ دارید و احترام کنید و به یکدیگر پرخاش نکنید، زیان نرسانید و حسد نورزید و از بخل بپرهیزید و بندگان خالص خدا باشید.(3)

آئین دوست یابی

1-محمد بن یزید گوید:از امام رضا شنیدم که فرمود:هرکس در راه خدا یک دوست به دست آورد، خانه ای در بهشت به دست آورده است.(4)
2-شیخ صدوق در کتاب مجالس نقل کرده است که لقمان به پسرش گفت:پسر عزیزم هزار دوست انتخاب کن که هزار دوست هم کم است و یک دشمن نگیر، زیرا یک دشمن هم زیاد است.(5)
3-حضرت علی فرمود: دوستان اخلاصمند انتخاب کن، زیرا هرگاه از آن ها کمک بخواهی تکیه گاه و پشتیبان تو هستند.
هزار دوست و همدم زیاد نیست ولی یک دشمن زیاد است.در کتاب الاخوان این حدیث از امام صادق نقل شده است.(6)
4-آن حضرت از رسول اکرم نقل می کند که فرمود:کسی که از پیش توشه ای نفرستد وارد بهشت نمی شود، گفته شد:ای رسول خدا هرکس باید از پیش توشه ای بفرستد؟ فرمود:آری، برادر دینی یکی از توشه های اوست.(7)
5-امام جعفرصادق فرمود: دوستانتان را در دنیا زیاد کنید زیرا در دنیا و آخرت سودمند هستند.در دنیا رفع نیازها به آنان وابسته است، اما در آخرت اهل دوزخ می گویند:«ما شفاعت کننده و دوست نزدیکی نداریم.»(8)
6-امام صادق فرمود: دوستانتان را زیاد کنید، زیرا برای هر مؤمنی دعای اجابت شده ای است.
فرمود: دوست زیاد بگیرید، زیرا بر هر مؤمنی حقّ شفاعت است.
نیز فرمود: برادران مؤمن را زیاد کنید، زیرا برای آنان در نزد خدا در روز قیامت دستی است که به وسیله آن شفاعت می کنند.(9)
7-سید رضی در نهج البلاغه گوید: امیرالمؤمنین فرمود:ناتوان ترین مردم کسی است که از پیدا کردن دوست عاجز باشد، و ناتوان تر از او آن کسی است که دوستی پیدا کند و از دست بدهد.(10)
8-در کتاب مجالس شیخ طوسی،امام صادق از علی بن ابی طالب نقل کرده است: از رسول خدا شنیدم که فرمود: مؤمن، ارجمند و بلند نظر و منافق، فریب کار و فرومایه است. بهترین افراد با ایمان کسانی هستند که با مؤمنین انس می گیرند.آن که با دیگران انس نگیرد و دیگران با او مأنوس نشوند در او خیری نیست.نیز حضرت علی فرمود:از رسول خدا شنیدم که فرمود: بدترین مردم کسی است که مؤمنان را دشمن بدارد و آن ها هم او را در قلبشان دشمن بدارند. بدترین مردم، افراد سخن چین و کسانی هستند که بین دوستان جدایی می اندازند و از مردم عیب جویی می کنند. خدا در روز قیامت به آنان با نظر رحمت نمی نگرد و مقام آنان را بالا نمی برد.سپس حضرت علی این آیه را تلاوت فرمود:
«اوست که به نصرت خود و یاری مؤمنان تو را پیروز گردانید، و دل های مؤمنان را به یکدیگر مهربان ساخت.(11)»(12)
9-ایوب بن نوح گوید:امام علی النقی به بعضی از دوستان ما نوشت، فلانی را عتاب کن و به او بگو:وقتی که خدا برای بنده ای خیر و خوبی می خواهد اگر او را مورد عتاب قرار دهد وی عتاب را می پذیرد و متنبه می گردد.(13)

دیدار و گفتگو با دوستان

1-در کتاب الاخوان آمده است که امام صادق(به یکی از شیعیان)فرمود:آیا (شما دوستان و شیعیان)با یکدیگر هم نشینی و گفتگو دارید؟ عرض کردم:بلی، فرمود:این نشست ها را دوست می دارم، پس فضایل و سخنان ما را(در مورد احکام دین یا مصایب ما)زنده نگه دارید.خدای رحمت کند کسی را که فضایل ما را بیش تر زنده نگه دارد.(14)
2-مَیسَر گوید:امام محمد باقر به من فرمود:آیا با یکدیگر خلوت می کنید و به گفتگو می پردازید؟ عرض کردم:بلی.فرمود:به خدا قسم دوست دارم در بعضی از این جلسات با شما شرکت داشته باشم.(15)
3-امام باقر فرمود: خدا بیامرزد بنده ای را که یاد ما را زنده نگه دارد.شنونده سؤال کرد زنده نگه داشتن یاد شما چگونه است؟ فرمود:به دیدار یکدیگر رفتن(مؤمنین)و با هم به گفتگو پرداختن در نزد آنان که ثابت قدم هستند.(16)
4-امام صادق نقل می کند که حضرت علی فرمود:دیدار دوستان غنیمتی ارزنده است.(17)
5-فضیل بن یسار گوید:امام باقر فرمود:آیا با یکدیگر نشست دارید؟ عرض کردم:بلی، فرمود:چه نیکوست این نشست ها.(18)
6-خیثمه گوید:امام صادق به من فرمود:به دوستان ما سلام برسان و آن ها را با تقوای الهی سفارش کن.ثروتمندشان از فقیر و نیرومندشان از ضعیف دیدار کند و زنده آن ها در تشییع جنازه مردگان حاضر شود و به خانه های یکدیگر رفت و آمد نمایند، زیرا دیدارشان با یکدیگر باعث زنده ماندن فضایل ما و امور دین است.سپس فرمود:خدا رحمت کند بنده ای را که فضایل ما و احکام دین را زنده نگه دارد.(19)
7-امام صادق از پدرانش نقل می کند که پیامبر فرمود: سه چیز آسایش مؤمن است:بیدار بودن آخر شب، دیدار دوستان و افطار کردن روزه(20).
شعیب عقرقوفیّ گوید: از امام صادق شنیدم که به دوستانش می فرمود: تقوای الهی پیشه کنید و برای رضای خدا برادرانی نیکوکار و دوستدار یکدیگر و به هم پیوسته و مهربان باشید.یکدیگر را زیارت و دیدار کنید و فضایل ما را یاد کنید و آن را زنده نگه دارید.(21)
9-امام باقر فرمود: گرد هم آیید، و با یکدیگر(در امر دین)گفتگو کنید که(در این حال)فرشتگان دور شما جمع می شوند. خدای بیامرزد کسی را که فضایل ما(و مسائل دین را)زنده نگه دارد.(22)

معاشرت با مردم خوب و دوستان قدیمی و دوری از بدان

1-در اصول کافی از حضرت علی نقل شده که رسول خدا فرمود:درباره کسانی که با آن ها به گفتگو می پردازید(و مجالست می کنید)دقت کنید، زیرا هرکس مرگش فرارسد دوستانش نزد او حاضر می شوند.اگر آن ها نیک باشند او نیک است و اگر بد باشند[معلوم می شود]او نیز بد است.هیچ کس نمی میرد مگر این که هنگام مردن دوستانش در برابر او مجسم می شوند.(23)
2-ابوالحسن امام موسی کاظم فرموده است:حضرت عیسی گفته است:یار بد به دوستش ستم می کند و هم نشین بد او را به هلاکت می اندازد.پس نگاه کن با چه کسی هم نشینی(24).
3-امام صادق به یکی از دوستانش فرمود:دوست قدیمی را انتخاب کن،و از هر دوست جدیدی که وفادار،امانتدار،متعهد و پای بند به پیمان نباشد بپرهیز، و حتی با مطمئن ترین دوستانت با احتیاط رفتار کن.(25)
4-ابن عباس گوید:از رسول خدا سؤال شد:بهترین هم نشین کیست؟ فرمود:کسی که دیدار او شما را به یاد خدا بیندازد، گفتار او عمل شما را زیاد کند و عمل او شما را به یاد آخرت بیندازد.(26)
5-امام صادق فرمود: به کسی که منفعت دینی تو را در نظر نمی گیرد نزدیک مشو و علاقه ای به هم نشینی با او نشان مده، زیرا هر چیزی به جز خداوند از بین رفتنی و پایانش بس خطرناک است.(27)

دوستی با کسی که دوستی را رعایت می کند و شخص را در گرفتاری تنها نمی گذارد

1-امام صادق فرمود:دوستی دارای شرایطی است، اگر کسی تمام یا بعضی از این شرایط را رعایت کند می توان او را دوست دانست، و اگر این شرایط در کسی نباشد نمی توان او را دوست نامید.آن شرایط عبارتند از:1) باطن و ظاهرش یکی باشد 2) عزت تو را عزت خود و عیب تو را عیب خویش بداند 3) اگر به مقام یا مالی رسید تغییری در او ایجاد نشود 4) قدرت و توانایی او تو را از رسیدن به چیزی باز ندارد 5) کسی دارای این خصلت هاست که در موقع گرفتاری تو را رها نکند.(28)
2-سیدرضی در نهج البلاغه از حضرت علی نقل می کند:دوست حقیقی آن است که برادرش را در سه جا حفظ کند:در گرفتاری، در غیاب و در مرگش.(29)

کمک دوستان به یکدیگر

1-وصّافی گوید: امام محمدباقر به من فرمود: آیا کسی را می شناسی که لباسی نداشته باشد و برادرش لباس خود را به او ببخشد یا لباسی که اضافه دارد موقتاً به او بدهد تا وقتی که لباسی برای خویش تهیه کند؟ عرض کردم خیر، امام به عنوان تأسف دست بر زانویش زد و فرمود:چنین کسانی برادر نیستند.(30)
2-اسحاق بن عمار گوید:نزد امام صادق بودم، سخن از کمک برادران و وظایف آن ها نسبت به یکدیگر به میان آمد.امام مطلبی فرمود که من تعجب کردم.امام فرمود:زمانی که قائم ما ظهور کند بر مؤمنان واجب است که نیاز برادرانشان را برطرف کنند و در شادی آن ها بکوشند.(31)
3-خلّاد سندی(در حدیث مرفوعه ای)(32) گوید:مردی دیر به خدمت پیامبر رسید، پیامبر به او فرمود:چه باعث شده است که تو را کم دیدار می کنم؟
پاسخ داد:ای رسول خدا، برهنگی مانع آمدنم بود.پیامبر فرمود:آیا همسایه ات دو جامه نداشت که یکی را به تو عاریه دهد؟ پاسخ داد چرا[ داشت].حضرت فرمود:او برادر تو نیست.(33)
4-امام صادق فرمود: از آنچه به دست می آوری به برادرانت بده،زیرا خداوند می فرماید:«نیکی ها بدی ها را از بین می برند(34)» (35).
امام صادق از رسول خدا نقل فرموده است:سه چیز است که این امت قدرت انجام آن را ندارد:کمک مالی به برادران،رعایت عدالت برتری دادن دیگران بر خود و در هر حال به یاد خدا بودن و آن تنها به گفتن «سبحان الله، و الحمدالله، و لا اله الا الله، و الله اکبر»نیست، بلکه باید وقتی در معرض کار حرام قرار می گیرد از خدا بترسد و مرتکب آن نشود.
5-ابن اعین گوید:از امام صادق درباره حق مسلمان نسبت به برادر مسلمانش پرسیدم، امام پاسخ نداد، چون خواستم با حضرت خداحافظی کنم عرض کردم:به من پاسخ ندادید، فرمود:اگر پاسخ بدهم (و شما بدان عمل نکنید)می ترسم کافر شوید. مسلماً از مهم ترین چیزهایی که خدا بر بندگانش واجب کرده سه چیز است:1-رعایت عدالت درباره دیگران و این که آنچه را برای خود نمی پسندد برای برادر مؤمنش نیز روا ندارد.2-کمک مالی به برادران مؤمن برای خدا 3-به یاد خدا بودن در هر حال و یاد خدا تنها به گفتن «سبحان الله و الحمدلله »نیست، بلکه آنچه را خدا حرام کرده است نیز باید ترک کرد.(36)

دوستی با بدکار و نادان و دروغگو

1-امام صادق فرمود:امیرالمؤمنین وقتی به منبر می رفت می فرمود:شایسته است مسلمان از دوستی با سه گروه اجتناب کند:از بی حیای تبهکار، نادان و دروغگو.اما بی حیای تبهکار کارش را برایت خوب جلوه می دهد و دوست دارد تو مانند او باشی، در امر دین و آخرت به تو کمک نمی کنه، نزدیک شدن به او ستم و باعث سختدلی و رفت و آمد با او برای تو مایه بی آبرویی است.
اما از نادان، امید خیری برایت نیست و زیانی از تو دفع نمی کند اگرچه خودش را به زحمت افکند و چه بسا که بخواهد به تو سود برساند ولی زیان می رساند، پس مرگ او بهتر از زندگی و سکوت او بهتر از سخن گفتنش و دوری او بهتر از نزدیک بودن اوست.
اما دروغگو، زندگی تو با او گوارا نیست، زیرا خبری را از تو برای دیگران و از دیگران برای تو نقل می کند و هرگاه خبری به پایان رسید خبر دیگری پیش می کشد که وانمود کند راست می گوید، در صورتی که راست نمی گوید و با ایجاد عداوت بین مردم تفرقه می اندازد و بذر کینه در دل ها می کارد، پس از خدا بترسید و درباره خود بیندیشید.(37)
2-کلینی در کافی از امام صادق نقل کرده است که امیرالمؤمنین فرمود:شایسته نیست که مسلمان با بدکار دوست شود، زیرا او کارش را نیکو جلوه می دهد و دوست دارد دیگران مانند او باشند.دوستش را در امر دنیا و آخرت کمک نمی کند و رفت و آمد او باعث بی آبرویی و خواری است.(38)
3-امام صادق فرموده: برای مسلمان شایسته نیست که با بدکار و نادان و دروغگو دوست شود.(39)
4-زُراره گوید: امام صادق فرمود: از دوستی با نادان بپرهیز، زیرا هرچه از او شاد باشی، وی به بدی رساندن به تو نزدیک تر است.و هرچه به دوستی او خوشحال تر باشی، خطر زیان رساندن او بر اثر حماقتش به تو نزدیک تر می باشد.(40)
5-امام صادق فرمود: حضرت علی بالای منبر می فرمود: برای مسلمان شایسته است که از دوستی با دروغگو دوری جوید، زیرا خبری از تو برای دیگران و از دیگران برای تو نقل می کند. زندگی را بر تو تلخ و ناگوار می سازد. هرگاه خبری به دست آورد، آن را به خبر دیگری پیوند می دهد تا ثابت کند راست می گوید، در صورتی که راست نمی گوید. خبرها را از گروهی برای گروهی دیگر نقل می کند تا میان آن ها دشمنی ایجاد کند و بذر کینه در دل ها بکارد.(41)

هم نشینی و دوستی با بدعت گذاران

1-امام صادق فرمود: با کسانی که در دین بدعت می گذارند دوستی و هم نشینی نکنید زیرا در نظر مردم یکی از آنان به شمار می آیید. پیامبر فرمود: انسان بر دین دوست و هم نشین خود می باشد.(42)

ابراز دوستی با مردم

1-امام محمد باقر فرمود: عربی بادیه نشین از بنی تمیم به نزد پیامبر آمد و عرض کرد: مرا نصیحت فرمایید. از جمله مطالبی که پیامبر به او فرمودند این بود: نسبت به مردم اظهار دوستی کن تا تو را دوست بدارند.(43)
2-امام موسی کاظم فرمود: ابراز محبت و دوستی نسبت به مردم نیمی از عقل است.(44)
3-ابن ادریس در کتاب سرائر مشابه این حدیث را نقل کرده است با این تفاوت: و مدارا کردن با دیگران نیمی از وسیله زندگی است و کسی که میانه روی کند نیازمند نمی شود.(45)
4-امام صادق از امام حسن مجتبی نقل فرموده است: خویشاوند کسی است که از لحاظ دوستی به انسان نزدیک باشد اگرچه از لحاظ نسب دور باشد و بیگانه کسی است که از جهت محبت و دوستی بیگانه باشد گرچه از لحاظ نسب نزدیک باشد، هیچ چیز نزدیک تر به چیزی از دست به بدن نیست و دست خیانت می کند و قطع می شود و پس از قطع شدن درمان می گردد.[یعنی به نزدیکی خویشاوندی که دوست نباشد، و نباید اعتماد کرد گاهی عملاً از انسان دور و بیگانه است.یا منظور این است که دست دزد به صاحبش خیانت می کند و در عین نهایت نزدیکی قطع می گردد.یا انسان دشمن دستش هست و باعث قطعش می گردد.یا این که اعتمادی به قرب جسمانی نیست و نفع حقیقی و پایدار قرب معنوی است.](46)
5-امام صادق از رسول خدا نقل فرموده است: اظهار دوستی نسبت به مردم نصف عقل است.(47)

آگاهانیدن دوست از دوستی خود

1-امام صادق فرمود: زمانی که کسی را دوست داری او را از این امر باخبر کن، زیرا باعث استواری محبت بین شما می گردد.(48)
2-نصر بن قابوس گوید: امام صادق به من فرمود:زمانی که یکی از برادرانت را دوست می داری او را از این دوستی آگاه کن، همان طور که حضرت ابراهیم گفت: «پروردگارا به من بنما که چگونه مردگان را زنده می کنی، خدا فرمود: آیا به [زنده شدن مردگان]اطمینان نداری؟ ابراهیم پاسخ داد:ایمان دارم اما می خواهم قلبم مطمئن شود(49).»(50)
3-شخصی به امام باقر عرض کرد: من این مرد را دوست دارم، امام به او فرمود:او را از این امر باخبر کن، زیرا دوستی را پایدارتر و مهربانی را نیکوتر می سازد.(51)
4-امام جعفرصادق فرمود: زمانی که کسی را دوست می داری به او بگو.(52)
5-امام صادق از پیامبر خدا نقل فرموده است: هرگاه یکی از شما هم صحبت با برادر ایمانی اش را دوست می دارد او را آگاه سازد.(53)

گذشت نسبت به دوستان

1-ثعلبه بن میمون گوید:عده ای در خدمت امام صادق بودند و امام بر ایشان حدیث می فرمود.یکی از آنان نام شخصی را یاد کرد و به او بد گفت و نزد امام شکایت کرد.امام فرمود:کجا می توانی کسی را پیدا کنی که در دوستی کامل باشد و کو مردان کاملاً وارسته؟(54)
2-امام جعفرصادق فرمود: درباره [باطن و جزئیات روحی]اشخاص زیاد تحقیق نکن که بی دوست باقی خواهی ماند.(55)
3-ضحاک بن مخلد گوید: از امام صادق شنیدم :انصاف نیست که از دوستان عدالت کامل را انتظار داشته باشید.(56)

نباید راز دوست را فاش کرد

1-امام باقر از رسول خدا نقل فرموده است: مجلس ها امانت است[یعنی سخنی که در مجلسی گفته می شود حکم امانت دارد و نباید برای دیگران گفته شود](57).
2-ابن ابی عوف گوید: از امام صادق شنیدم که فرمود: مجلس ها امانت است.(58)
3-امام جعفر صادق فرمود: مجلس ها امانت است و جایز نیست سخن کسی را که می خواهد پوشیده بماند برای دیگران نقل کنند مگر با اجازه او، یا برای فرد مورد اطمینان، یا برای ذکر خیر او.(59)
4-جابر بن عبدالله انصاری گوید: پیامبر خدا فرمود:مجلس ها امانت است مگر در سه مورد:1)مجلسی که در آن خونی به ناحق ریخته شده باشد 2)جایی که در آن مرتکب زنا شده اند 3)مجلسی که در آن به ناحق مال حرامی را حلال کنند.(60)
$ تقسیم وقت میان دوستان به طور مساوی
1-امام صادق فرمود:رسول خدا وقتش را میان دوستانش تقسیم می کرد و به این و آن به یک چشم نگاه می کرد و نیز فرمود:پیامبر هرگز پاهایش را در مقابل یارانش دراز نمی کرد و وقتی دست می داد، دستش را از دست طرف نمی کشید تا او دست پیامبر را رها نماید.وقتی اصحاب این مطلب را دانستند هنگام دست دادن با آن حضرت آن ها دستشان را می کشیدند.(61)
2-امام جعفرصادق فرمود:از زمانی که خدا پیامبر را مبعوث کرد تا آخر عمر در حال تکیه کردن غذا نخورد، هرگز پیش هم نشین خویش پا روی پا نمی انداخت، در موقع مصافحه هرگز دستش را پس نمی کشید تا طرف دستش را پس بکشد، و هیچ وقت سائل را رد نمی کرد، اگر چیزی داشت به او می داد و اگر نمی داشت می فرمود:خدا می دهد.(62)
3-امام باقر فرمود: وقتی که شخص با دوستش مصافحه می کند آن که دست دادن را ادامه می دهد اجرش بیش تر است و گناهان آن ها آمرزیده می شود تا حدّی که هیچ گناهی باقی نمی ماند.(63)
4-امام صادق فرمود:هرگز رسول خدا با کسی مصافحه نکرد که دستش را از دست آن شخص بکشد تا این که شخص دستش را از دست پیامبر می کشید.(64)

پرسیدن از نام و نام خانوادگی و نسب و حال دوست و هم نشین

1-علی بن الحسین نقل کرده است که رسول خدا روزی از دوستانش پرسید: می دانید ناتوانی چیست؟ گفتند: خدا و رسولش داناترند، فرمود: سه چیز نشانه ناتوانی است:اول این که کسی دوستش را دعوت کند، غذایی تهیه نماید اما آن دوست خلف وعده کند و نیاید.دوم این که یکی دوست یا هم نشین کسی باشد و علاقمند باشد بداند او کیست و از کجاست، اما از وی جدا شود و سؤال نکند.سوم:درباره زن هاست که کسی به زن خود نزدیک شود و از وی لذت برد اما زن بهره اش را از همسرش نبرد.(65)
2-علی بن الحسین از رسول خدا نقل فرموده است: ناتوان ترین افراد کسی است که شخصی را دیدار کند و از رفتار او خوشش آید اما از نام و نسب و محلّ زندگی او نپرسد(66).
3-امام صادق از پیامبر نقل فرموده است: اگر کسی از شما برادر مسلمانش را دوست دارد از نام او و نام پدر و نام قبیله و خاندانش بپرسد، این از حقوق واجب و صدق و صفا در دوستی است، وگرنه آشنایی کامل نخواهد بود.(67)
4-امام جعفرصادق از پدرش نقل کرده است که رسول خدا فرمود: سه چیز ستم است:1)شخصی با کسی معاشرت کند و از نام و نام خانوادگی او نپرسد 2)کسی او را برای صرف غذا دعوت کند و او نپذیرد یا دعوت را بپذیرد ولی غذا نخورد 3)پیش از این که با همسرش شوخی و بازی کند جماع نماید.(68)

از بین رفتن شرم و حیا میان دوستان

1-امام جعفرصادق فرمود:به برادر مسلمانت کاملاً اطمینان مکن، زیرا به زمین خوردن در اثر اطمینان و انس زیاد جبران پذیر نیست.(69)
2-سماعه گوید: از ابوالحسن امام موسی شنیدم که می فرمود: از میان تو و برادر مسلمانت احترام برداشته نشود، احترام یکدیگر را نگه دارید زیرا رعایت نکردن احترام حیا را از بین می برد.(70)
3-امام جعفرصادق فرمود: دوستی دارای شرایطی است، هرکس آن شرایط را رعایت نکند او را دوست کامل به حساب نیاور و هرکس هیچ کدام از آن شرایط را ندارد دوستش مخوان.آن شرایط عبارتند از:1)نهان و آشکارش یکی باشد 2)خوبی تو را خوبی خود و بدی تو را بدی خود بداند 3)دارایی و پست و مقام او را نسبت به تو دگرگون نسازد 4)هرچه در توان و قدرت اوست از تو باز ندارد 5)در گرفتاری ها تو را رها نکند.(71)
4-امام صادق به بعضی از یارانش فرمود: به دوست خود اطمینان کامل نداشته باشید زیرا به زمین خوردن از راه اطمینان و زیاد انس گرفتن جبران ناپذیر است.(72)
5-نیز امام صادق به بعضی از دوستانش فرمود: هرکس سه مرتبه از تو خشمگین شود و درباره تو بد نگوید او را برای خود دوست انتخاب کن.(73)
6-امام صادق فرمود: دوستت را از راز خود آگاه مکن مگر تا حدّی که اگر دشمن تو بر آن راز آگاه شود نتواند به تو زیان رساند، چون ممکن است دوست روزی دشمن گردد.(74)
7-علی بن موسی الرضا از پدرانش از امیرالمؤمنین نقل فرموده است: با دوست خویش در دوستی زیاده روی مکن، زیرا شاید روزی دشمن تو شود و با دشمنت در دشمنی میانه روی کن چون ممکن است روزی دوست تو گردد.(75)
8-طبرسی در تفسیر مجمع البیان درباره سخن خدای متعال: «در محفلتان ناپسند وارد می شوید»(76)فرموده است: در آن وجوهی است، یکی این است که اعراب وقتی دور هم می نشستند بدون این که از یکدیگر شرم کنند از خود باد خارج می کردند.(77)

انتخاب دوستانی که نمازشان را به موقع می خوانند و نسبت به دوستان نیکی می کنند

1-امام صادق فرمود:دوستانتان را به دو خصلت آزمایش کنید، اگر دارای آن دو خصلت نباشند از آن ها دوری گزینید، دوری گزینید، دوری گزینید.آن دو خصلت عبارتند از:خواندن نماز در وقتش و نیکی به دوستان در سختی و رفاه.(78)

·               هـ) آداب رفتار با دوست

بشر در تمام مراحل زندگی، از آغاز کودکی و جوانی تا روزگار پیری، به طور فطری و طبیعی نیازمند دوست است که او را از تنهایی و بی پناهی خویش برهاند. بدین جهت، دوست در زندگی از جایگاه ویژه­ای برخوردار است و برای خود آدابی دارد که در این مبحث به گوشه ای از آنها اشاره می شود.

یک ـ دوستی برای خدا
دوستی هنگامی ارزش دارد که برای خدا باشد و رفیقی قابل اعتماد است که دوستی او بر پایه معنویت باشد. دوستی هایی که به دلیل ثروت، مقام، زیبایی یا نظایر آن به وجود آمده باشد، با از بین رفتن آنها خود به خود از بین خواهد رفت. هیچ یک از امور مادی نمی تواند پشتوانه دوستی ثابت و سعادت بخش باشد. ازاین رو، به جز با حق طلبان و آخرت گرایان نباید رفاقت کرد و از هم نشینی با کسانی که همت آنها کسب دنیاست و از یاد حق غافل هستند, باید پرهیز کرد. چنان­که خداوند در قرآن می فرماید: «فَأَعْرِضْ عَن مَّن تَوَلَّی عَن ذِکْرِنَا وَلَمْ یُرِدْ إِلَّا الْحَیَوةَ الدُّنْیَا؛ پس، از هرکس که از یاد ما روی برتافته و جز زندگی دنیا را خواستار نبوده است، روی بر تاب». (نجم: 29)
امام علی(ع) در این باره می فرماید:
کُلُّ موَدَّةٍ مَبینةٍ عَلَی غَیر ذاتِ الله ضَلالٌ وَ الْاعتمادُ عَلیها مَحالُ.1
هر دوستی و محبتی که پایه­اش بر چیزی جز ذات مبارک خدای متعال پی­ریزی شده باشد, گمراهی است و تکیه بر آن محال است.
دوـ میانه روی
میانه­روی در دوستی، نکته مهم دیگری است که باید همواره در نظر داشت؛ زیرا تندروی در دوستی ممکن است زیان های جبران ناپذیری به بار آورد. انسان در دنیای دوستی، تا اندازه­ای باید به رفیق اعتماد کند که اگر روزی از او دل گیر و آزرده خاطر شد, مشکل ساز نشود. رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید:
در دوستی، میانه نگه دار که شاید دوست، روزی دشمن تو شود. در دشمنی راه افراط مسپار که شاید دشمن، روزی دوست تو شود.2
همچنین می فرماید:
بر دوست خود کمال دوستی را ببخشای، ولی همه اطمینان خود را به او نکن و درباره او از خویشتن همه مواسات را انجام ده، ولی همه اسرار خود را به او بازگو مکن.3
لرد آویبوری می نویسد:
با دوستان چنان باش که اگر دشمن شدند، زیان نبینی و با دشمنان چنان رفتار کن که اگر دوست شدند، شرمسار نباشی. چه بسیار کسانی که این دستور را به کار نمی بندند و در نتیجه همیشه مضطرب و آشفته خاطرند. محرمانه­ترین اسرار خود را با دوستان در میان می گذارند. همین که رشته دوستی گسسته می شود و کار به دشمنی می کشد، دوستی که تا دیروز با او چون یک مغز در دو پوست بودند، به قصد جانش برمی خیزد و با حربه­ای که پیش از وقت به دست او داده است، دمار از روزگارش برمی آورد. به همین جهت است که یکی از سرداران بزرگ، وقتی به جنگ می رفت، به لویی چهاردهم گفته بود: «مرا از شر دوستانم حفظ کنید. از دشمنان باکی ندارم».4
سه ـ انتخاب دوست پس از آزمایش
آداب اسلامی حکم می کند که انسان مؤمن در انتخاب دوست، دقیق و سخت گیر باشد. اگر بخواهد با کسی طرح دوستی بریزد و رفیق صمیمی شود, عقل و منطق را به کار گیرد و احساسات تند و بی جا را در این امر دخالت ندهد. در ابتدا با او مأنوس شود تا از تفکر, اخلاق و زندگی­اش آگاه شود. سپس در موارد مختلف او را آزمایش کند. پس از آنکه همه شرایط دوستی را در او یافت و صلاحیت او را تأیید کرد, با وی دوستی کند. چنین دوستی می تواند ثابت و پایدار و بی خطر باشد. امام علی(ع) در این باره می فرماید: «لَاتامَنْ صدیقَک حَتّی تَختبَره؛ از دوست خود ایمن مباش تا او را بیازمایی».5
مارک اورل هم می گوید:
هرگاه می خواهی با کسی دوستی کنی، پیش از همه ببین فهم او چه اندازه است. نیک و بد را چه می داند. افتخار و اهانت را چه می شمارد و نیک­بختی و بدبختی به نظر او در چه چیز است که پس از آن، هر چه از او بشنوی و به تو بگوید، در شگفت نشوی؛ زیرا خواهی دید همه کارهای او مطابق گفته هایش و همچون فهم اوست.6
روش های مختلفی برای آزمایش دوست در اسلام، سفارش شده است, از جمله آزمایش دوست در روزهای سخت زندگی. امام علی(ع) در این باره می فرماید: «فِی الضَّیقِ وَ الشِّدَةِ یَظْهَرُ حُسْنُ الْمَوَدَّةِ؛ در تنگی و سختی، دوستی و نیکویی دوست آشکار می­شود.»7 همچنین می فرماید: «فِی الشِّدَةِ یَختبرُ الصِّدیقُ؛ در سختی است که دوست آزمایش می شود».8
چهارـ تداوم دوستی
از دیگر آداب دوستی که از انتخاب دوست هم مهم­تر است, تداوم دوستی است. در واقع، اگر پس از انتخاب دوست، حدود و وظایف دوستی رعایت نشود، به­زودی رشته آن گسیخته خواهد شد. این امر، ناتوانی انتخاب کننده را می رساند. امام علی(ع) در این باره می فرماید:
اَعجَزُ النَّاسِ مَنْ عَجْزَ عَنْ اکْتِسابِ الْاِخْوانِ وَ اَعجَزُ مِنه مَن ضَیَّعَ مَنْ ظَفَرَ بِه مِنْهم.9
ناتوان­ترین مردم کسی است که نتواند برای خود دوستانی به­دست آورد و از او ناتوان تر کسی است که دوستان به دست آمده را از دست بدهد.
سنایی می گوید:

بد کسی دان که دوست کم دارد

زان بتر، چون گرفت، بگذارد10

از سوی دیگر, خداوند تداوم دوستی را دوست دارد. از این رو، برای خشنودی خداوند باید دوستی را ادامه داد. رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: «انَّ اللهَ تعالی یُحِبُّ المُداوَمَةَ عَلَی الْاِخاءِ الْقدیم فَداومَوا؛ خداوند دوستی دیرینه را دوست دارد. بنابراین، دوستی دیرینه را ادامه دهید».11
برای تداوم دوستی, شناخت و تدبیر مناسب جهت مقابله با علل ناپایداری دوستی­ها بسیار اهمیت دارد.
پنج ـ بی اعتنایی به سخن افراد سخن چین درباره دوستان
بدون تردید، افرادی هستند که از روابط گرم و دوستانه دیگران رنج می برند و همواره درصدد ایجاد اختلاف بین آنها هستند. سخنانی دروغ یا راست از این دوست به دیگری می گویند تا آنها را از هم آزرده و دل سرد کنند. امام علی(ع) در این باره می فرماید: «وَ مَنْ أطاعَ الواشِیَ ضَیَّعَ الصّدیق؛ هرکس از سخن چین پیروی کند، دوستی را به نابودی می کشاند».12
وظیفه دوستان در مقابل گفتار سخن چینان، تکذیب و بی اعتنایی به سخن آنهاست. بدین وسیله، هم آنها از کار ناپسندشان متنبه می­شوند و هم انسان, دوست خود را از دست نمی­دهد.

شش ـ گذشت از اشتباه های دوستان و پرهیز از خرده گیری بر آنان
از دیگر آداب دوستی، پرهیز از خرده گیری و گذشت از اشتباه ها و لغزش های دوستان است؛ زیرا خرده گیری و اهمیت دادن به اشتباه ها می تواند دوستی ها را از بین ببرد. امام علی(ع) در این باره می فرماید: «مَن اسْتَقْصی عَلی صِدیقِه اِنْقطَعتْ مَودَّتُه؛ کسی که نسبت به دوست خود خرده گیری کند و ریزبین باشد، دوستی او بریده می شود».13
اگر دوست برای اشتباه های خود دلیل ندارد، بهتر است طرف مقابل برای او عذرتراشی کند تا دوستی ها تداوم یابد؛ زیرا «اَلاِسْتغناءُ عَن العُذرِ أعزُّ مِن الصِّدقِ به؛ بی نیازی از عذرخواهی، گرامی تر از عذر راستین است».14
«عذر دوستان را باید پذیرفت، اگرچه بی جا باشد و استدلال آن منطقی نباشد؛ زیرا همین اندازه که کسی از کار خود پشیمان شد و پوزش خواست، بدین معناست که دستی برای دوستی و ادامه آن دراز کرده است و وظیفه شخص است که آن را بگیرد».15

ز دوست، دوست نرنجد به هیچ تقصیری

اگر برنجد، گوید که دوستم، غلط است

هفت ـ احترام گزاری به دوست
یکی از نکات دقیق در دوستی، رفاقت در تمام دوره ها و همه فراز و نشیب های زندگی و احترام گزاردن به دوست است. گاه صمیمیت و یگانگی در دوستی به جایی می رسد که افراد، احترام را فراموش می کنند. برای مثال، در عالم دوستی با ضمیر «تو» همدیگر را صدا می کنند و بر اثر عادت، گاهی نیز در مقابل دیگران به شکل نادرستی رفتار می کنند، یا با هم شوخی ها بی جا می کنند یا یکدیگر را به تمسخر می گیرند. ادامه این روند می تواند روابط دوستان را تیره و متزلزل کند.
حارث بن اعور که از اصحاب علی(ع) بود, روزی اخلاص و ارادت قلبی خود را بیان کرد و گفت: «ای امیرمؤمنان, من شما را دوست دارم.» چون سخن از دوستی به میان آمد، حضرت درباره حفظ دوستی فرمود:
کسی را که دوست داری، با او خصومت مکن، او را به بازی مگیر؛ با او ستیزه جویی مکن؛ با او شوخی های نامناسب مکن، او را خوار و کوچک مشمار و در مقام برتری جویی بر او مباش. این کارها مناسب مقام دوستی نیست و روابط دوستان را تیره و متزلزل می سازد.16
هشت ـ تذکر عیب های دوست
انسان همان­گونه که برای خود خوبی می خواهد, برای دوستش هم باید خوبی بخواهد، ازاین رو، اگر کاستی­هایی در کار دوست خود دید, باید به او پند دهد. تذکر عیب های دوست، نشانه محبت به اوست که عیب دوست را مانند عیب خویش ناپسند می پندارد و از آن چشم پوشی نمی کند. این تذکر باید مخفیانه باشد, وگرنه نصیحت نیست, بلکه آبرو ریختن است، چنان­که امام علی(ع) می فرماید:
الصِّدیقُ الصِّدقِ مَنْ نَصَحَک فی عَیبِکَ، وَ حَفِظَکَ فی غَیْبِکَ، و آثرَکَ عَلَی نفسِه.17
دوست صمیمی کسی است که تو را در مورد عیب هایت نصیحت کند، در غیاب، تو را نگه دارت باشد و تو را بر خود مقدّم دارد.
همچنین می فرماید:
صدیقُک مَنْ نَهاکَ وَ عَدُّوکَ مَنْ اَغْراکَ.18
دوست صمیمی تو کسی است که تو را از کارهای زشت بازدارد و دشمن تو کسی است که تو را به کارهای زشت وادارد.

دوست آن است که عیب مرا

همچو آیینه روبه رو گوید

نه آنکه چون شانه پشت سر رود

عیب ها را مو به مو گوید

انسان همان­گونه که خطاها و اشتباه های دوست خود را تذکر می دهد, باید خود هم آمادگی پذیرش نصیحت و تذکر دوست را داشته باشد.
نه ـ یکسان بودن ظاهر و باطن با دوست
انسان باید همان گونه که به ظاهر با دوست خود به صفا و محبت رفتار می کند, در غیاب او و در باطن هم به او محبت داشته باشد تا ظاهر و باطنش موافق باشد. امام علی(ع) می فرماید: «اَلصَّدیق مَنْ صَدَقَ غَیْبُهُ؛ دوست راستین کسی است که نهانش راست باشد».19
ده ـ کمک به یکدیگر
دو دوست همانند دو دست در یک بدن که همدیگر را می شویند, باید کمک کار یکدیگر باشند و در مشکلات زندگی، همدیگر را تنها نگذارند. امام علی(ع) می فرماید: «اذا بنَت الوُدُّ وَجَبَ التَّرافدُ و التعاضُدُ؛ وقتی دوستی ثابت و پابرجا شد، تعاون و کمک بر یکدیگر لازم می شود».20

دوست مشمار آن که در نعمت زند

لاف یاری و برادرخواندگی

دوست آن باشد که گیرد دست دوست

در پریشان حالی و درماندگی21

بهترین کمک دوست, کمک به اصلاح دین اوست, چنان­که امام علی(ع) می فرماید:
جز این نیست که رفیق را رفیق گویند، چون همراهی می کند و تو را در اصلاح دینت یاری می رساند و اگر کسی تو را بر اصلاح دین و آیینت همراهی کرد، او رفیق مهربان است.22
همچنین از دوست باید زمانی انتظار کمک داشت که توانایی کمک کردن داشته باشد و او را به زحمت نیندازد.
یازده ـ قطع رابطه با دوستان منحرف
اگر چه در آداب اسلامی، بر تداوم دوستی با دوستان تأکید شده است، ولی با دوستی که منحرف شده است و امیدی به اصلاح او نیست و مسائل شرعی را رعایت نمی کند, باید قطع رابطه کرد. امام علی(ع) می فرماید:
مَنْ لَمْ تَکُنْ مَوَدَّتُهُ فی الله فَاحْذَرْهُ فانَّ موَّدتَه لئیمَةٌ وَ صُحبتُه مَشومَةٌ.23
کسی که مبنای دوستی اش در راه خدا نباشد، از او پرهیز کن که دوستی او پستی و هم نشینی با او شوم است.
می گویند آیت الله حاج آقا حسین قمی رحمه الله , افزون بر مقام علمی و تقوایی، در معاشرت و اخلاق اجتماعی نیز بسیار مقیّد و به رفاقت صحیح، فوق العاده پای بند بود و هرگز حاضر نبود برای حفظ دوستی، ضوابط شرعی را زیر پا گذارد. ایشان می گفت: «من، تا درِ جهنم با رفیق هستم, ولی برای او داخل جهنم نمی شوم».24
دوازده ـ دیگر آداب دوستی
از دیگر آداب دوستی این است که دوست خود را با نامی که او دوست دارد بخواند،25 در مجلس برای او جا باز کند.26 هنگام داشتن ثروت و قدرت، رفتارش با دوست تغییر نکند.27 در بیماری، از او عیادت و هنگام مرگ، او را تشییع کند. در غیبت دوست خود، حافظ آبرو، مال و ناموس او باشد. همیشه او را یاد و دعای خیر کند. در صورت توان، حاجت او را قبل از بیان کردن برآورده کند.