با ملاحظه روایات باب مسجد به خوبی روشن می شود پیامبر گرامی اسلام (ص) و اهل بیت بزرگوار او (ع) تنها بر رفتن به مسجد توصیه نفرموده اند، بلکه از این بالاتر ما را به محبت ورزیدن و انس و علاقه قلبی داشتن به مسجد تشویق نموده اند و این امر ناشی از آن است که مسجد، متعلق به حق تعالی و محبوب انسان مسلمان است و مؤمن، همان گونه که به ذات مقدس حضرت حق تعالی شدیدترین علاقه را دارد: «و آنان که ایمان آوردهاند، محبت و عشقشان به خدا بیشتر و قوىتر است»[۲۳۴]، به مسجد هم که خانه او است، عشق می ورزد. همچنان که وقتی فردی برای انسان فوق العاده دوست داشتنی شد، متعلقات او از قبیل خانه و ابزار و فرزندان او هم همین حالت را پیدا می کنند. از همین روی پیامبر گرامی اسلام (ص) که حلاوت عشق به حق تعالی و آنچه را که به ذات پاک او مربوط می شود با تمام وجود چشیده است، می فرماید: «هفت طایفه هستند که خداوند در روزى که سایهاى جز سایه او نیست، مورد لطف و عنایت خویش قرارشان می دهد … ، طایفه سوم کسانی هستند که از مسجد باز می گردند، قلب های آنان همچنان دلبسته و علاقه مند به مسجد است تا آنگاه که مجددا به مسجد باز گردند … ».[۲۳۵] همان گونه که در این حدیث شریف مشاهده می شود، سخن از آمد و شد تنها به مسجد نیست؛ بلکه سخن از عشق ورزیدن به خانه خدا و دل بستن به آن است. امام سجاد (ع) در همین زمینه می فرماید: « موسى بن عمران (ع) عرض کرد: بار خدایا چه کسانی در روز قیامت زیر سایه عرش تو قرار مىگیرند در آن روزى که سایبانى جز سایبان رحمت تو نیست؟ خداوند متعال فرمود: کسانى که دلشان پاک باشد، آنها که فقیر و ضعیف هستند و مورد توجه نیستند، کسانى که هر گاه یاد خدا می کنند، او را به عظمت ذکر مىکنند، آنهائى که به طاعت بسنده مىنمایند، آنان که همانند کودکان به (بازی با خشت و گل مشغول می شوند) و به شیر مادر بسنده مىکنند. آنان کسانی هستند که به مسجدها مىروند و در آنجا پناه مىگیرند، همان گونه که عقابها به آشیانههاى خود پناه مىبرند، آنهائى که در هنگام دیدن محرمات به خشم مىآیند. و در آن هنگام که مشاهده مىکنند مردم آنها را حلال کردهاند؛ مانند پلنگ خشمگین مىشوند».[۲۳۶]
اما دلیل عشق مؤمن به مسجد را می شود از حدیث ذیل، که گوشه ای از اسرار لزوم عشق مؤمنان موحّد را بیان می کند، یافت. رسول اکرم (ص) می فرماید: «کسی که خداوند متعال را دوست بدارد، بایستی مرا نیز دوست بدارد. هر که به من محبت بورزد می بایست نسبت به خاندانم نیز محبت ورزد. من در میان شما دو چیز گرانقدر؛ یعنی کتاب خدا و خاندانم را بجای گذاشته ام. هر کس که عترتم را دوست داشته باشد، بایستی قرآن را نیز دوست داشته باشد و دوستدار قرآن بایستی دوستدار مساجد هم باشد. چرا که مساجد، محضر و خانه های خداوند هستند که خود فرمان به برپایی آنها داده[۲۳۷] و آنها را مبارک گردانیده است. مساجد، فرخنده و اهل آن نیز فرخنده اند. مساجد و اهل آن هر دو آراسته و محفوظند. اهل مسجد هنوز در حال نماز هستند که خداوند حوایج آنها را رفع می نماید. آنان در مسجد هستند و خداوند پشتیبان و یاور آنها است».[۲۳۸]
می توان گفت در این حدیث شریف علت لزوم دوستی و محبت ورزیدن به مسجد، بیان شده است. یکی از علت ها تعلق و ارتباطی است که مساجد با ذات مقدس حق تعالی دارند و خانه خدا محسوب می شوند. دیگر آنکه خداوند متعال خود، مؤمنان را به ساختن و بنا کردن مسجد فرمان داده است. سوم آنکه آن را خانه ای با برکت قرار داده که از ابعاد مختلف برای آحاد مسلمانان و نیز جامعه اسلامی دارای برکات و آثار سازنده فراوانی است. علت چهارم آنکه نه تنها خود مسجد مکانی آراسته و فرخنده و محفوظ است، بلکه اهل مسجد نیز انسان هایی آراسته به زیور کمالات و فرخنده و محفوظ از انحرافات و معاصی هستند و شکی نیست که قدر و منزلت هر خانه تا حدودی نیز بستگی به وضعیت کسانی دارد که در آن رفت و آمد می کنند و مسجد از این نظر نیز با فضیلت ترین مکانها است؛ چرا که پناه گاه و جایگاه انسان های تقوا پیشه و مجالس پیامبران بزرگ الهی[۲۳۹] و محل اجتماع برگزیدگان و نیکان هر جامعه است. مجموعه این خصوصیات سبب می شود آنان که بر فطرت توحیدی خویش باقی مانده اند، با تمام وجود به مسجد عشق بورزند. افزون بر این، صدر حدیث نیز گویای رابطه ای استوار و پیوندی ناگسستنی میان مجموعه ای از چند عشق مقدس است که از یکدیگر قابل تفکیک و جدایی نیستند: عشق به الله تعالی، عشق به رسول خدا (ص) و خاندان گرامی اش (ع)، و همچنین عشق به قرآن و مساجد است.
پس عشق ورزیدن به مسجد، در حقیقت مظهر و جلوه ای از عشق به تمامی خوبی ها و پاکی ها است که در رأس سلسله آن، عشق به ذات پاک حق تعالی قرار دارد. در حدیث شریف معراج نیز بخشی از مفاد این حدیث مورد تأکید قرار گرفته و انس با مسجد، نشان و جلوه ای از محبت به خداوند متعال به شمار رفته است. خدای بزرگ در فرازی از این حدیث، خطاب به پیامبر گرامی اسلام (ص) می فرماید: «اى احمد! چنین نیست که هر کس بگوید من خدا را دوست دارم، مرا دوست داشته است مگر اینکه، … مسجد را خانۀ خود بگیرد، …».
البته در اینجا خانه قرار دادن مسجد، کنایه از انس شدید و عشق و علاقه قلبی داشتن به مسجد است.