ترس از خدا میوه علم است
راز اندوه جبرئیل
امام صادق علیه السّلام فرمود: روزى جبرئیل محزون و اندوهگین بر پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلم نازل شد، پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلم پرسید: چرا تو را حزین مىبینم؟
عرض کرد چرا نباشم؟ در صورتى که امروز «منافیخ» دوزخ نهاده شد، پرسید: منافیخ چیست؟ عرضه داشت: آتش دوزخ است که خدا دستور داده بود تا هزار سال در آن دمیدند، تا سرخ شد، و هزار سال دیگر دمیدند تا سفید شد و هزار سال دیگر دمیدند تا سیاه شد و اینک آتش دوزخ سیاه و تاریک است، اى پیامبر خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلم اگر حلقهاى از آن که طولش هفتاد ذراع است، بر سر کوهها نهاده شود، از حرارت آن ذوب مىشوند و اگر قطرهاى از آبهاى «زقوم» و «ضریع» دوزخ در آبهاى جهان بریزند، همه اهل آن از بوى تعفّنش بمیرند؟! در این موقع هم پیامبر اسلام صلّى اللَّه علیه و آله و سلم و هم جبرئیل گریان شدند، خداوند به آن دو وحى کرد که: شما را از گناه کردن ایمن نمودم، که مستحقّ آتش نشوید، و لیکن همواره از من ترسناک باشید.
آیاتى که در باره خوف از خدا در قرآن آمده، بسیار است، مانند:وَ خافُونِ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ «آلعمران 170»: از من بترسید، اگر مؤمن هستید.
و: فَإِیَّایَ فَارْهَبُونِ «نحل 54-53» «پس از من بترسید». و نیز در باره قومى مىفرماید:
یَخافُونَ رَبَّهُمْ مِنْ فَوْقِهِمْ «نحل 53»: از خدا که فوق همه آنهاست مىترسند.
و: وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ «الرحمن 47»: و براى کسى که از مقام خدایش بترسد، دو بهشت خواهد بود.
و: وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوى فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِیَ الْمَأْوى «نازعات 42-40»: و اما کسى که از پروردگارش بترسد و نفس را از هوا و هوس باز دارد، پس بهشت جایگاه اوست.
و: إِنَّما یَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ»
: ترس از خدا براى علما است و بس.
ترس از خدا میوه علم است و کسى که از خدا نترسد، علم ندارد، و ترس چراغ نفس است و به وسیله آن از تاریکىهایش بیرون مىآید.
ترس صرفا از آن کسى نیست که اشک از چشمش روان است، و این معنا خوفى کاذب به حساب مىآید، بلکه شخص ترسان کسى است که کارهایى را که مؤاخذه و عذاب دارد ترک کند، و اگر مردم از دوزخ مىترسیدند، چنان که از فقر مىترسند، از آن ایمن مىشدند، و گرد گناه نمىرفتند.
دل مؤمن تا هنگامى که از پل صراط نگذشته آرام نمىگیرد، و هر کس در دنیا از خدا خوف داشته باشد؛ در آخرت، در امان خواهد بود. چنان که خداوند مىفرماید: سوگند به عزّتم، براى هیچ بندهاى دو ترس و دو ایمنى قرار نمىدهم؛ پس کسى که در دنیا از من بترسد، در آخرت به او ایمنى مىدهم، و هر کسى در دنیا از من نترسد، در آخرت او را مىترسانم، پس کسى که ترس داشته باشد، در تمام ساعات انتظار عقوبت دارد.
و ترس از دلى رخت برنمىبندد، مگر اینکه کاخ ایمانش ویران باشد، و مراقبت دائمى از نفس، در پنهان و آشکار، خوف خدا را در دل ایجاد مىنماید و از نشانههایش، کوتاهى آرزوها و جدیّت در کار و داشتن ورع و پرهیزکارى است.
مردى از پیامبر خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلم پرسید: معناى آیه:
وَ الَّذِینَ یُؤْتُونَ ما آتَوْا وَ قُلُوبُهُمْ وَجِلَةٌ أَنَّهُمْ إِلى رَبِّهِمْ راجِعُونَ «مومنون 60»: و کسانى که کارهایى انجام مىدهند و دلهاشان ترسان است، آنان به سوى خدا بازمىگردند.
آیا به معناى این است که: شخص زنا و دزدى مىکند و شراب مىخورد و سپس ترسان است؟
فرمود: نه، بلکه انسان روزه مىگیرد و نماز مىخواند و صدقه مىدهد و در عین حال از خدا مىترسد که مبادا عباداتش قبول نشود.
و هر گاه خوف خدا در دلى جاى گیرد، هوا و هوس و زمینه شهوت و علاقه به دنیا در او نابود مىگردد، و آثار حزن و اندوه در صورتش آشکار مىشود.
ارشاد القلوب-ترجمه سلگى، ج1، ص: 273-274-275
