شبهای اول تا سوم خردادماه 94 به مناسبت ولادت حضرت امام حسین و ولادت حضرت ابوالفصل العباس و همچنین ولادت حضرت زین العابدین در مسجد جشن و سرور برقرار و در خصوص معصومین بویژه امام حسین (ع) و فرزندان ایشان ایراد سخن کردند
مشخصات امام حسین (ع)
حسین بن علی،
امام سوم از
امامان دوازده گانه
شیعه امامیه
و یکی از چهارده معصوم می‌باشد. به اتفاق همه منابع، نام و
نسب او حسین بن علی
بن ابی‌طالب
بن عبدالمطلب
بن هاشم
است. جد مادری‌اش پیامبر اکرم (صلی اللّه علیه و آله و سلم)، پدرش
امیرمؤمنان علی
(علیه‌السلام) و مادرش فاطمه (سلام‌اللّه‌علیها) دختر رسول خداست.
[۱] [۲] [۳]
نام‌گذاری
پیامبر او را به نام پسر دوم
هارون، شَبیر، حسین نامید. [۴] [۵] [۶] [۷] [۸] [۹] [۱۰] بنابر برخی روایات، امام علی دوست داشت
که او را حرب بنامد، اما در نام‌گذاری بر پیامبر پیشی نگرفت.
[۱۱] [۱۲] [۱۳] بنابر روایات دیگر، نخست امام به نام
عمویش، جعفر طیار
ــکه در آن زمان هنوز در حبشه بودــ جعفر نامیده شده بود، اما پیامبر
نام او را به حسین تغییر داد. [۱۴] [۱۵] [۱۶] [۱۷] اما بنابر روایات شیعی، پیامبر بدواً و
پیش از آنکه نامی برای او انتخاب شود نام حسین را به امر خدا بر آن حضرت نهاد.
[۱۸] [۱۹] [۲۰] (برای نقد محتوایی روایات دیگر به باقر
شریف قرشی رجوع کنید [۲۱] در برخی روایات تأکید شده است که نام‌های
حسن و حسین از اسامی بهشتی بوده و پیش از اسلام سابقه نداشته‌اند.
[۲۲] [۲۳]
کنیه
کنیه امام حسین در تمام منابع ابوعبداللّه ذکر شده،
[۲۴] [۲۵] [۲۶] [۲۷] اما خصیبی
[۲۸] کنیه‌اش را نزد خاصه ابوعلی دانسته است.
القاب
به امام حسین (علیه‌السلام) القاب فراوانی نسبت داده شده که بسیاری
از آنها با القاب برادرش، امام حسن (علیه‌السلام)، مشترک است. از القاب خاص
امام، زکی، طیب، وفیّ، سید، مبارک، [۲۹] [۳۰] نافع، الدلیل علی ذات‌اللّه،
[۳۱] رشید، و التابع لمرضاةاللّه
[۳۲] بوده است.
[۳۳] ابن طلحه شافعی
[۳۴] لقب زکی را مشهورتر از دیگر القاب و
لقب سید شباب أهل‌الجنه را مهم‌ترین آنها دانسته است. در پاره‌ای از احادیث
امامان شیعه
نیز امام حسین (علیه‌السلام) با لقب شهید یا
سیدالشهداء
خوانده شده است. [۳۵] [۳۶] [۳۷] [۳۸] در برخی متون ادبی و تاریخیِ متعلق به
سده‌های چهارم به بعد برای امام حسین لقب امیرالمؤمنین نیز یاد شده است،
[۳۹] [۴۰] [۴۱] [۴۲] [۴۳] [۴۴] [۴۵] [۴۶] [۴۷] [۴۸] [۴۹] که با توجه به این‌که آن حضرت هیچگاه
خلافت ظاهری نیافت، در خور توجه است.
ولادت
در این‌که زادگاه امام حسین (علیه‌السلام)
مدینه
است، اختلافی نیست. [۵۰] [۵۱] سال تولد او را نیز سال سوم،
[۵۲] [۵۳] [۵۴] چهارم،
[۵۵] [۵۶] [۵۷] [۵۸] [۵۹] [۶۰] [۶۱] پنجم
[۶۲] و ششم هجری
[۶۳] [۶۴] ذکر کرده‌اند. روز ولادت وی، بنابر قول
مشهور، سوم شعبان
بوده است، [۶۵] اما برخی، زادروز امام را آخر
ربیع‌الاول،
[۶۶] پنجم ماه شعبان
[۶۷] [۶۸] [۶۹] یا یکی از نخستین شبهای ماه شعبان
[۷۰] [۷۱] [۷۲] [۷۳] نوشته‌اند. بنابه روایتی، امام در غروب
پنج‌شنبه متولد شد. [۷۴] [۷۵] (برای اقوال مختلف درباره روز و ماه و
سال تولد امام به این منبع رجوع کنید [۷۶]) فاصله تولد امام حسین و امام حسن را شش
ماه و ده روز، [۷۷] [۷۸] ده ماه و بیست و دو روز
[۷۹] و یک سال و ده ماه
[۸۰] [۸۱] [۸۲] گزارش کرده‌اند.
پس از تولد، پیامبر همان آدابی را برای او به جا آورد که درباره
حسن بن علی
انجام داده بود، مانند گفتن اذان و
اقامه در گوش نوزاد و
عقیقه کردن. به نوشته ابن سعد، طبقات الکبری،
[۸۳] امّ فضل (همسر
عباس بن عبدالمطلب)، به امر پیامبر، دایگی امام را برعهده گرفت و بدین
ترتیب امام برادر رضاعی قُثم بن عباس، که او نیز شیرخواره
بود، گردید.
[۸۴] [۸۵] [۸۶] [۸۷] [۸۸] (رجوع کنید به کشف الغمه که این موضوع
را به امام حسین (علیه‌السلام) نسبت داده‌اند.
[۸۹]) اما
کلینی [۹۰] روایاتی نقل کرده است که بنابر آنها
امام حسین (علیه‌السلام) از هیچ زنی، حتی مادرش فاطمه زهرا علیهاالسلام،
شیر نخورد.
شهادت
امام حسین (علیه‌السلام) در دهم
محرّمِ (روز
عاشورا ) سال ۶۱ هجری در سرزمین
نینوا
( کربلا
) در عراق به
شهادت رسید.
[۹۱] [۹۲] [۹۳] [۹۴] [۹۵] (رجوع کنید به طبری که بنابر
روایتی شهادت امام را در ماه صفر دانسته است
[۹۶])(همچنین رجوع کنید به تاریخ الآئمه که
سال شهادت را شصتم هجری ذکر کرده است [۹۷]).
روز شهادت امام را جمعه، [۹۸] [۹۹] [۱۰۰] [۱۰۱] شنبه،
[۱۰۲] [۱۰۳] [۱۰۴] یکشنبه
[۱۰۵] و دوشنبه
[۱۰۶] [۱۰۷] گزارش کرده
[۱۰۸] و در این میان روز جمعه را قول صحیح و
مشهور شمرده‌اند. [۱۰۹] [۱۱۰] ابوالفرج اصفهانی
[۱۱۱] قول شهادت امام در روز دوشنبه را قولی
شایع میان مردم دانسته و آن را از نظر محاسبات تقویمی مردود شمرده است.
[۱۱۲]
سن امام را به هنگام شهادت ۵۶ سال و پنج ماه،
[۱۱۳] [۱۱۴] [۱۱۵] [۱۱۶] [۱۱۷] [۱۱۸] [۱۱۹] [۱۲۰] [۱۲۱] [۱۲۲] و ۵۸ سال
[۱۲۳] [۱۲۴] [۱۲۵] [۱۲۶] [۱۲۷] [۱۲۸] ذکر کرده‌اند. (برای اقوال گوناگون
درباره سن امام به هنگام شهادت و روز و ماه و سال آن به این منبع رجوع کنید رجوع
کنید [۱۲۹]).
حوادث قبل از امامت
← در زمان حیات پیامبر
ابن سعد [۱۳۰] امام حسین (علیه‌السلام) را در زمره
واپسین طبقه (طبقه پنجم) از اصحاب رسول خدا صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم
ــکه به هنگام وفات آن حضرت خردسال بودند و در هیچ جنگی او را همراهی نکردندــ یاد
کرده است. قریب به هفت سال از زندگانی امام در زمان حیات پیامبر گذشت.
[۱۳۱] [۱۳۲] پیامبر او و برادرش را بسیار گرامی می‌داشت،
چنان‌که آن دو را بر سینه خود می‌نشاند و در همان حال با مردم سخن می‌گفت
[۱۳۳] و گاهی آن دو را بر دوش خود می‌نهاد،
[۱۳۴] [۱۳۵] بنا به نقلی، روزی پیامبر بر بالای
منبر
سخنرانی می‌کرد و چون آن دو را دید از منبر پایین آمد و ایشان را در
آغوش گرفت.
[۱۳۶] [۱۳۷] [۱۳۸] اما مهم‌ترین رخداد دوران کودکی امام،
شرکت در مباهله
و معرفی او و برادرش به عنوان مصداق «ابناءَنا»
[۱۳۹] (برای بیان امام رضا (علیه‌السلام)
درباره این آیه به این منبع رجوع کنید [۱۴۰]) بود.
[۱۴۱] [۱۴۲] [۱۴۳] [۱۴۴]
← در زمان عمر بن خطاب
بنا به گزارشی، امام حسین (علیه‌السلام) در کودکی به
خلیفه دوم، که بر
منبر
پیامبر نشسته بود، اعتراض کرد و خلیفه نیز
خطبه خود را نیمه‌کاره رها کرد و از منبر به
زیر آمد.
[۱۴۵] همچنین روایت شده است که خلیفه دوم سهم
بیت‌المال
امام حسن و امام حسین (علیهما‌السلام) را، به سبب قرابت آنان با
رسول خدا، همانند سهم
حضرت علی
(علیه‌السلام) و اهل بدر قرار داده بود.
[۱۴۶] در برخی منابع تاریخی از حضور امام
حسین (علیه‌السلام) به اتفاق برادرش در فتح طبرستان به سال ۲۹ هجری یاد شده است
[۱۴۷] [۱۴۸] [۱۴۹]
← در زمان عثمان
در زمان خلافت عثمان، امام حسین به هنگام تبعید ابوذر به
ربذه، در کنار پدر و برادرش
امام حسن
او را مشایعت کرد.
[۱۵۰] [۱۵۱](برای سخن وی خطاب به ابوذر به این منبع
رجوع کنید [۱۵۲]) به روایتی، در شورش برضد عثمان، امام حسین،
به توصیه امام علی، همراه با برادرش کوشید عثمان را از خطر محفوظ دارد
[۱۵۳] و به نقلی، در این واقعه مجروح شد
[۱۵۴] [۱۵۵] [۱۵۶] [۱۵۷]
← در زمان خلافت حضرت علی
امام حسین در جنگ‌های دوره خلافت امام‌علی نیز حضور داشت
[۱۵۸] [۱۵۹] [۱۶۰] [۱۶۱] [۱۶۲] [۱۶۳] و در
جنگ صِفّین
خطبه‌ای در تحریض به
جهاد خواند.
[۱۶۴] همچنین امام علی، امام حسین را پس از
امام حسن علیهم‌السلام متولی صدقات ( موقوفات ) خود قرار داد.
[۱۶۵] [۱۶۶] به نقلی، امام حسین به هنگام شهادت
پدر، برای انجام دادن مأموریتی که علی (علیه‌السلام) به او داده بود، در
مدائن
بود و با نامه امام حسن (علیه‌السلام) از موضوع آگاه شد.
[۱۶۷] [۱۶۸] امام حسین در مراسم
تجهیز و
خاک‌سپاری
پدر حاضر بود. [۱۶۹] [۱۷۰] [۱۷۱] [۱۷۲] [۱۷۳]
← در زمان امامت امام حسن
در دوره امامت امام حسن (علیه‌السلام)، که حدود ده
سال به طول انجامید، [۱۷۴] [۱۷۵] [۱۷۶] امام حسین همراه و همگام برادر بود. با
این‌که طبق برخی منابع تاریخی، امام حسین با واگذاری خلافت به
معاویه مخالف بود
[۱۷۷] [۱۷۸] [۱۷۹] و حتی پس از صلح امام حسن، با معاویه
بیعت نکرد،
[۱۸۰] پس از وقوع صلح به این مصالحه ملتزم
بود. حتی وقتی برخی شیعیان از او تقاضا کردند پیمان را بشکند و با
معاویه بجنگد، به آنان امر کرد که تا زمان مرگ معاویه منتظر بمانند.
[۱۸۱] ابن سعد
[۱۸۲] از
امام باقر
(علیه‌السلام) روایت کرده که امام حسن و امام حسین، در
نماز به
مروان
ــکه منصوب از جانب معاویه بودــ
اقتدا می‌کردند و حال آنکه حسین بن علی با
وی برخوردهای تند داشت؛ ضمن آنکه، تقیه‌ای هم در کار نبود. اما این روایت با شمار
زیادی حدیث در منابع شیعه که از اقتدا به غیر معتقدان به عقاید
صحیح و نیز اقتدا به شخص فاسق نهی کرده‌است، سازگار نیست.
[۱۸۳] مواجهه قاطع و صریح امام با مروان به
هنگام اهانت
به مادرش فاطمه سلام‌اللّه‌علیهاسلام نیز گزارش شده است.
[۱۸۴] همچنان که در برابر
سبّ امام علی (علیه‌السلام) از سوی امویان،
به‌شدت واکنش نشان می‌داد [۱۸۵] [۱۸۶] (برای گزارش برخورد متفاوت امام حسن
(علیه‌السلام) به این منابع رجوع کنید. [۱۸۷] [۱۸۸] [۱۸۹] )در کل، گزارش منابع نشان می‌دهد که
امام حسین در زمان امامتِ امام حسن آشکارتر از برادر در برابر بنی‌امیه موضع می‌گرفت
و علنآ با آنان مخالفت می‌کرد. [۱۹۰] با این حال، به‌رغم برخی اختلاف‌های
ظاهری در رفتار امام حسن و امام حسین (علیهما‌السلام)، [۱۹۱] [۱۹۲] غیر از توضیحی که از منظر عقیده امامتِ
منصوص مطرح می‌شود، از نظر تحلیل تاریخی نیز وحدت رویه کلی آن دو قابل اثبات است
(نمونه‌ای از این هماهنگی در مراسم خاک‌سپاری امام حسن گزارش شده است.
[۱۹۳]).
امامت
امام حسین پس از شهادت امام حسن (علیه‌السلام)، با وجود افرادی که به
سن از وی بزرگ‌تر بودند، شریف‌ترین فرد از خاندان هاشم به شمار می‌رفت که از
احترام خاص ابن عباس به وی سخن گفته است [۱۹۴] [۱۹۵] و در امور خویش با او
مشورت می‌کردند و نظر او را بر رأی دیگران
ترجیح می‌دادند..
[۱۹۶]
← در دوران خلافت معاویه
پس از وفات امام حسن (علیه‌السلام)، مردم
کوفه برای قیام برضد معاویه به امام حسین
(علیه‌السلام) نامه نوشتند، اما امام ضمن آنکه مشروعیت حکومت معاویه بر مسلمانان
را رد کرد و بر جهاد
با ظالمان تأکید نمود، از قیام دوری گزید و آن را
به پس از مرگ معاویه موکول کرد. [۱۹۷] [۱۹۸] [۱۹۹] معاویه نیز از قیام امام بیم داشت و پس
از شهادت امام حسن از امام خواست که از قیام بپرهیزد و امام پایبندی خود را به
عهدنامه صلح به وی یادآوری کرد. [۲۰۰] [۲۰۱] معاویه نیز به تعهد مالی سالیانه خود
ادامه داد.
[۲۰۲]
معاویه خود به‌خوبی از میزان نفوذ امام حسین (علیه‌السلام) در
مدینه آگاه بود، چنان‌که به فردی از
قریش
گفته بود هرگاه حلقه‌ای از جمعیت در
مسجدالنبی
دیدی که سخن هزلی در آن نیست، آن حلقه حسین است.
[۲۰۳] زمانی که معاویه برای یزید بیعت می‌گرفت،
امام از معدود کسانی بود که بیعت با یزید را نپذیرفت و در خطابه‌ای قاطع معاویه را
محکوم کرد [۲۰۴] [۲۰۵] [۲۰۶] [۲۰۷] [۲۰۸] و، برخلاف دیگر افراد
بنی هاشم، هدیه معاویه را نیز قبول نکرد.
[۲۰۹] معاویه نیز، با توجه به جایگاه امام،
به یزید توصیه کرده بود که با امام مدارا کند و در صدد بیعت گرفتن از امام نباشد.
[۲۱۰] [۲۱۱] [۲۱۲] [۲۱۳]
بیش‌تر منابع حدیثی و تاریخی و رجالیِ کهن از شباهت حسین بن علی
به پیامبر اکرم
سخن گفته شده [۲۱۴] [۲۱۵] [۲۱۶] [۲۱۷] [۲۱۸] [۲۱۹] و در یک روایت، امام حسین شبیه‌ترین
فرد به پیامبر وصف شده است. [۲۲۰] [۲۲۱] [۲۲۲] بنابر روایتی دیگر از
امام علی، آن حضرت فرزندش حسین را شبیه‌ترین
فرد به خود از نظر خُلق و خو و رفتار، دانسته است.
[۲۲۳] [۲۲۴]
امام حسین (علیه‌السلام) سپید چهره بود.
[۲۲۵] گاه عمامه‌ای از خز
[۲۲۶] و گاه عمامه‌ای سیاه بر سر می‌گذاشت.
[۲۲۷] [۲۲۸] [۲۲۹] موی سر و محاسن خود را
خضاب می‌نمود.
[۲۳۰] [۲۳۱] [۲۳۲] نقش دو
انگشتری
او یکی «لااله‌الّااللّه، عُدَّةٌ للِقاءاللّه» و دیگری «ان‌اللّه
بالغٌ اَمْرَه» بود. [۲۳۳] [۲۳۴] [۲۳۵] [۲۳۶]
سیره
امام حسین (علیه‌السلام) ۲۵ بار، همراه با نزدیکانش، پیاده
حج گزارد.
[۲۳۷] [۲۳۸] [۲۳۹] با مسکینان می‌نشست، دعوت آنان را می‌پذیرفت
و با آنان غذا می‌خورد و آنان را نیز به خانه خود دعوت می‌کرد و آنچه در منزل داشت
از ایشان دریغ نمی‌کرد. [۲۴۰] دشمنان امام نیز به فضائل او معترف
بودند، چنان که معاویه می‌گفت که حسین همچون پدرش علی اهل غدر و حیله نیست
[۲۴۱] و
عمرو بن عاص
او را محبوب‌ترین فرد از زمینیان نزد اهل آسمان می‌دانست.
[۲۴۲] [۲۴۳]
او همواره احترام برادرش، امام حسن (علیه‌السلام)، را پاس می‌داشت و
در برابرش سخن نمی‌گفت، [۲۴۴] چنان‌که
محمد بن حنفیه با امام حسین چنین برخورد می‌کرد.
[۲۴۵] [۲۴۶] امام بسیار بخشنده بود و در مدینه به
جود و
کرم
شناخته شده بود. [۲۴۷] اگر سائلی از او درخواست می‌کرد و امام
در حال نماز بود، نمازش را کوتاه می‌کرد و هر چه در اختیار داشت، به او می‌داد.
[۲۴۸] او غلامان و کنیزانش را در قبال خوش‌رفتاریشان
آزاد می‌کرد. به نقلی، کنیزی را که معاویه همراه با اموال و لباس‌های فراوانی
برایش هدیه فرستاده بود، در ازای خواندن آیاتی از
قرآن و سرودن شعری درباره فنای
دنیا و
مرگ انسان‌ها آزاد کرد و اموال را بدو
بخشید.
[۲۴۹] [۲۵۰] [۲۵۱] حتی یک‌بار یکی از غلامانش کار
ناشایستی کرد که درخور عقاب بود ولی چون غلام آیه «والعافین عن‌الناس» را خواند،
او را بخشید، سپس غلام گفت : «واللّه یحب‌المحسنین»، و امام او را در راه خدا آزاد
کرد.
[۲۵۲] دَین اسامة بن زید را، که در بستر بیماری
افتاده و از پرداختش عاجز مانده بود، از جانب او پرداخت.
[۲۵۳] بنابه روایتی، زمین و اشیایی را که به
او ارث
رسیده بود، پیش از دریافت آن بخشید.
[۲۵۴] دیه مردی را در ازای پاسخ به سه پرسش به‌طور
کامل پرداخت و انگشتری‌اش را نیز بدو عطا کرد.
[۲۵۵] [۲۵۶] [۲۵۷] (درباره بخشش حسنین (علیهما‌السلام)، به
این منبع رجوع کنید [۲۵۸]) کرم او به حدی بود که زن و مردی
یهودی
به سبب این خلق نیکوی او مسلمان شدند.
[۲۵۹] او به آموزگار فرزندانش مال و لباس
بسیار اعطا کرد و دهانش را از دُرّ
پرکرد، در حالی که می‌گفت این جبران‌کننده
تعلیم تو نیست.
[۲۶۰] درباره
حلم امام گفته‌اند که وقتی مردی شامی به او
و پدرش ناسزا گفت، از او درگذشت و او را مورد لطف قرار داد.
[۲۶۱] گفته شده است اثر انبان آذوقه‌ای که
برای ایتام و مساکین بر پشتش حمل می‌کرد، در روز شهادت آشکار بود.
[۲۶۲]
دلائل امامت
نص و تعیین الهی، به اعتقاد شیعه، از جمله شروط اساسی و ضروری برای
اثبات امامت
هر امامی است. این نص درباه امام حسین (علیه‌السلام) نیز به طرق
مختلف وارد شده است. از آن جمله است حدیث مشهوری از پیامبر که بر امامت حسنین
دلالت دارد.
[۲۶۳] [۲۶۴] [۲۶۵] [۲۶۶] افزون بر این، احادیثی از پیامبر رسیده
است که در آنها به تعداد امامان و امامت
امام علی،
امام حسن
و امام حسین علیهم‌السلام و نُه تن از فرزندان حسین بن علی تصریح
شده است.
[۲۶۷] [۲۶۸] [۲۶۹] [۲۷۰] [۲۷۱] (برای روایاتی مشابه از امام علی و امام
حسن (علیهما‌السلام) به این منبع رجوع کنید [۲۷۲]) دلیل دیگر،
وصیت امام حسن درباره جانشینی امام حسین پس
از وی و سفارش به محمد حنفیه به پیروی از آن حضرت است.
[۲۷۳] [۲۷۴] [۲۷۵] [۲۷۶] [۲۷۷] مفید
[۲۷۸] بر آن است که با توجه به ادله مذکور،
امامت امام حسین (علیه‌السلام) ثابت و قطعی است گرچه آن حضرت، به سبب تقیه و
التزام به صلح و ترک مخاصمه (هُدْنه)، آشکارا به امامتِ خود دعوت، نکرد؛ اما پس از
مرگ معاویه و اتمام دوره ترک مخاصمه، امامت را علنی کرد.
[۲۷۹]
علم به جمیع شئون و معارف دین به شکل تام و کامل نیز از لوازم امامت
است؛ از این‌رو، امام علی (علیه‌السلام) از او، همچنان که از امام حسن، خواست برای
مردم سخنرانی کند تا بعدها قریشیان او را به نداشتن علم منسوب نکنند.
[۲۸۰] [۲۸۱] شاهد آن اقوالی از
صحابه درباره مقام علمی آن حضرت و تقاضای
افتاء از اوست.
[۲۸۲] [۲۸۳] [۲۸۴] [۲۸۵] به برخی سخنان خود امام حسین (علیه‌السلام)
درباره امامت خویش [۲۸۶] [۲۸۷] و نیز پاره‌ای
معجزات و
کرامات که به دست آن حضرت تحقق یافت نیز در
اثبات امامت وی استناد شده است. [۲۸۸] [۲۸۹] [۲۹۰] [۲۹۱] [۲۹۲] [۲۹۳] [۲۹۴] [۲۹۵] [۲۹۶] [۲۹۷] [۲۹۸] [۲۹۹] [۳۰۰] [۳۰۱] گفتنی است گاه در انتساب پاره‌ای از
کرامات یا فضایل یا برخی افعال، بین امام حسن و امام حسین (علیهما‌السلام) خلاصه
شده است.
فضائل و مناقب
در منابع حدیثی شیعه و
سنّی مناقب و فضائلی خاص درباره امام حسین
(علیه‌السلام)، از زمان ولادت تا شهادت آن حضرت، نقل شده است. از جمله گفته شده
است که دوران «حمل» وی شش ماه بود که نظیر آن پیش‌تر تنها درباره
عیسی بن مریم
یا یحیی بن زکریا
رخ داده بود. [۳۰۲] [۳۰۳] [۳۰۴] [۳۰۵] [۳۰۶] هنگام ولادت او
جبرئیل به همراه هزار
فرشته از آسمان فرود آمدند تا ولادتش را به
پیامبر تبریک گویند [۳۰۷] [۳۰۸] [۳۰۹] [۳۱۰] و آنگاه جبرئیل پیامبر را از شهادت وی
به دست امت مسلمان و نیز تداوم امامت در نسل او آگاه کرد.
[۳۱۱] [۳۱۲] [۳۱۳] [۳۱۴] جبرئیل مشتی از خاک
کربلا را نیز برای پیامبر آورد و این
خاک بعدها نزد امّ سلمه بود و او از تغییر
رنگ آن در روز عاشورا، از شهادت نواده پیامبر با خبر شد.
[۳۱۵] [۳۱۶] [۳۱۷] [۳۱۸]
در روایات فراوانی پیامبر اصحابش را از شهادت فرزندش حسین آگاه کرده
بود.
[۳۱۹] [۳۲۰] [۳۲۱] [۳۲۲] به جز پیامبر، امام علی و امام حسن
(علیهما‌السلام) نیز از ماجرای شهادت آن حضرت خبر داده بودند.
[۳۲۳] [۳۲۴] [۳۲۵] [۳۲۶] [۳۲۷] [۳۲۸] [۳۲۹] [۳۳۰] [۳۳۱] [۳۳۲] چنان‌که خداوند
انبیای پیشین را از شهادت امام آگاه ساخته بود.
[۳۳۳]
← امور معجزه‌آسای روز عاشورا
درباره حوادث روز عاشورا و پس از شهادت آن حضرت و نیز عقوبت کسانی که
در شهادت امام دست داشتند، نیز امور معجزه‌آسایی نقل شده است. از جمله گفته‌اند
خدا در روز عاشورا چهارهزار فرشته‌ای را که در
جنگ بدر
به یاری پیامبر فرستاده بود، به سوی او فرود آورد و
امام مخیر شد که از بین پیروزی و دیدار با پیامبر یکی را برگزیند و او ترجیح داد
به لقای پیامبر نایل شود. این فرشتگان به امر خدا تا روز
قیامت بر مزارش
گریه
می‌کنند و برای زائران دعا و طلب
بخشش می‌کنند.
[۳۳۴] [۳۳۵] [۳۳۶] [۳۳۷]
← آیاتی از قرآن درباره امام حسین
در منابع حدیث و تفاسیر شیعه نیز آیاتی از
قرآن درباره امام حسین (علیه‌السلام) تأویل
یا تطبیق [۳۳۸] شده است. از جمله آیه ۱۵ سوره احقاف
[۳۳۹] که در آن از مادر بارداری سخن گفته شده
است که با رنج کودک خویش را حمل می‌کند و با درد او را به دنیا می‌آورد. این آیه
ناظر به فاطمه زهرا
سلام‌اللّه‌علیها دانسته شده که در دوران حمل فرزندش خبر شهادت او را
از پیامبر از طریق جبرئیل شنید و غمگین شد. [۳۴۰] [۳۴۱] [۳۴۲] [۳۴۳] [۳۴۴] همچنین
حروف مقطعه
ابتدای سوره مریم (کهیعص
[۳۴۵]) در اشاره به واقعه کربلا تأویل شده است
که خداوند پس از آنکه اسامی پنج تن را به زکریای نبی آموخت، رمزش را برای وی آشکار کرد.
[۳۴۶] [۳۴۷] [۳۴۸] [۳۴۹] [۳۵۰] [۳۵۱] [۳۵۲] گفته شده است زکریا وقتی از ماجرای
شهادت امام حسین (علیه‌السلام) آگاه شد از خداوند خواست تا فرزندی به وی عطا کند
که سرنوشتی مشابه حسین داشته باشد و خداوند یحیی را به او داد که مدت حملش شش ماه بود و
همچون حسین به شهادت رسید. [۳۵۳] [۳۵۴] [۳۵۵] [۳۵۶] همچنین آیات ۶
سوره احزاب
[۳۵۷] [۳۵۸] [۳۵۹] [۳۶۰] [۳۶۱] [۳۶۲] و ۲۸
سوره زخرف
[۳۶۳] [۳۶۴] [۳۶۵] [۳۶۶] [۳۶۷] [۳۶۸] [۳۶۹] [۳۷۰] [۳۷۱] در اشاره به تداوم امامت از نسل امام
حسین (علیه‌السلام) تفسیر شده‌اند. برخی از آیات قرآن نیز ناظر به قیام و شهادت آن
حضرت دانسته شده‌اند، از جمله آیه ۷۷ سوره نساء، [۳۷۲] [۳۷۳] [۳۷۴] [۳۷۵] آیه ۳۳
سوره اسراء
[۳۷۶] [۳۷۷] [۳۷۸] [۳۷۹] [۳۸۰] و آیات ۲۷ تا ۳۰
سوره فجر
. [۳۸۱] [۳۸۲] [۳۸۳] [۳۸۴] (رجوع کنید به این منبع که که سوره فجر
سوره امام حسین (علیه‌السلام) شمرده شده است [۳۸۵]).
همسران امام حسین
در منابع تاریخی و رجالیِ معتبر، برای
حسین بن علی، پنج همسر نام برده شده است.
← رَباب
رَباب
دختر امرئ القیس بود. ابن سعد [۳۸۶] نسب کامل او را آورده است. پدرش،
امرئالقیس، نصرانی بود که در زمان خلافت
عمر
اسلام
آورد و حضرت علی (علیه‌السلام) از دختر او برای
امام حسین
(علیه‌السلام) خواستگاری
کرد. [۳۸۷] [۳۸۸] [۳۸۹] حاصل این
ازدواج پسری به نام عبداللّه و دختری به نام
سُکَینه بود.
[۳۹۰] [۳۹۱] [۳۹۲]
رباب از جمله زنان برگزیده و ممتاز بود
[۳۹۳] و نزد امام حسین (علیه‌السلام) قدر و
منزلت بسیاری داشت [۳۹۴] تا جایی که بنابر برخی منابع، آن حضرت
در شعری علاقه عمیق خود را به او و دخترش سُکینه ابراز کرد.
[۳۹۵] [۳۹۶] [۳۹۷] [۳۹۸]
رَباب در کربلا حضور داشته است، زیرا فرزندش عبداللّه،
که در کربلا شهید
شد، کودکی شیرخوار بود. به‌علاوه، طبق یک گزارش، امام حسین (علیه‌السلام)
قبل از رفتن به میدان جنگ، تک‌تک اعضای خانواده‌اش را به نام صدا زد و با عبارت یا رَباب از
وی نیز یاد کرد.
[۳۹۹]
ابوالفرج اصفهانی [۴۰۰] شعری از او در رثای امام حسین (علیه‌السلام)
آورده است. بعد از شهادت امام، عده‌ای از بزرگان و اشراف از او
خواستگاری کردند، اما او نپذیرفت. [۴۰۱] [۴۰۲] وی در سال ۶۲ درگذشت.
[۴۰۳] [۴۰۴]
← شهربانو
نام شهربانو در منابع سِنْدیه، غزاله، سُلافه و شاه زنان نیز آمده‌است.
امام سجاد
(علیه‌السلام) فرزند اوست.
← لیلا
لَیلی، دختر ابی‌مُرَّة بن عروة بن مسعود ثَقَفی بود. در بیش‌تر
منابع نام او به همین‌گونه آمده است. [۴۰۵] [۴۰۶] [۴۰۷] [۴۰۸] [۴۰۹] [۴۱۰] مصعب بن عبداللّه
[۴۱۱] نسب کامل او و مادرش را آورده است. جد
لیلی، عروة بن مسعود ثقفی، صحابی
رسول خدا و مادرش، میمونة، دختر
ابوسفیان
بود. [۴۱۲] از تاریخِ ازدواج امام حسین (علیه‌السلام)
با او اطلاعی در دست نیست. فقط می‌دانیم که علی بن حسین، فرزند او بود.
← امّ اسحاق
امّ اسحاق دختر طلحه. پدرش،
طلحة بن عبیداللّه، از اصحاب مشهور رسول خدا و مادرش جَرباء دختر
قسامة بن حنظله بود.
[۴۱۳] [۴۱۴] امّ اسحاق نخست با
امام حسن مجتبی
(علیه‌السلام) ازدواج کرد. [۴۱۵] [۴۱۶] [۴۱۷] امام حسن پیش از شهادت، به برادرش حسین
سفارش کرده بود که با این بانو ازدواج کند. [۴۱۸] [۴۱۹] [۴۲۰] حاصل این ازدواج دختری به‌نام فاطمه
بود.
[۴۲۱] [۴۲۲] [۴۲۳] ام‌اسحاق پس از شهادت امام حسین با
عبداللّه بن عبدالرحمان بن ابی‌بکر ازدواج کرد.
[۴۲۴]
← سُلافه یا ملومه
برخی منابع زنی از قبیله قُضاعه را نیز در شمار همسران امام نام برده‌اند
که برای امام پسری به‌نام جعفر به دنیا آورد.
[۴۲۵] [۴۲۶] [۴۲۷] [۴۲۸] [۴۲۹] سِبط ابن جوزی
[۴۳۰] نام او را سُلافه و بیهقی
[۴۳۱] مَلومه ذکر کرده‌اند. از جزئیات زندگی
وی اطلاعی در دست نیست.
فرزندان امام حسین
در منابع تاریخی و رجالیِ معتبر، برای حسین بن علی، شش فرزند نام
برده شده است.
منابع متقدم [۴۳۲] [۴۳۳] [۴۳۴] فرزندان امام را چهار پسر و دو دختر و
منابع متأخر [۴۳۵] [۴۳۶] [۴۳۷] شش پسر و سه دختر نوشته‌اند
:
۱)
علی‌اکبر، پسر بزرگ امام حسین، فرزند لیلی.
۲)
علی‌اصغر، امام چهارم شیعیان، معروف به زین‌العابدین و سجاد، فرزند شهربانو.
۳)
عبداللّه، فرزند خردسال امام. مادرش رَباب بود. تاریخ تولد وی مشخص
نیست، ولی بیش‌تر منابع او را به هنگام شهادت، صغیر و شیرخوار دانسته‌اند.
[۴۳۸] [۴۳۹] [۴۴۰] [۴۴۱] [۴۴۲] در منابع متقدم
سنّی و
شیعه نام او عبداللّه یاد شده، ولی در منابع
متأخر شیعی به علی‌اصغر شهرت یافته است. مقتل‌الحسین اَخطَب خوارزم
[۴۴۳] و
مناقب آل ابی‌طالب
ابن شهر آشوب،
[۴۴۴] قدیم‌ترین منابعی هستند که هنگام ذکر
کیفیت شهادت فرزند خردسال امام، از او با نام علی یاد کرده‌اند. منابع بعدی نیز،
به تبع ایشان، نام طفل شهید را علی‌اصغر ــو غالبآ لقب امام سجاد (علیه‌السلام) را
علی اوسط ــ آورده‌اند. [۴۴۵] [۴۴۶] [۴۴۷] [۴۴۸] این در حالی است که در این منابع در
ضمن ذکر فرزندان امام حسین (علیه‌السلام)، نام عبداللّه را نیز برشمرده‌اند ولی به
کیفیت شهادت او اشاره‌ای نکرده‌اند [۴۴۹] [۴۵۰] [۴۵۱] [۴۵۲]. این موضوع از اختلاف منابع متقدم و
متأخر در شمارش فرزندان امام حسین (علیه‌السلام) که علی نام داشته‌اند، نشئت گرفته
است.
[۴۵۳] [۴۵۴] [۴۵۵] [۴۵۶] [۴۵۷] [۴۵۸] [۴۵۹] به روایت
کلینی [۴۶۰] امام حسین در واکنش به اعتراض مروان که
چرا حسین بن علی دو تن از فرزندانش را علی نامیده است، اظهار کرد که حتی اگر صد
پسر نیز داشته باشد دوست می‌دارد همه آنها را علی بنامد.
امام حسین (علیه‌السلام) در آخرین لحظات، پیش از آنکه به میدان جنگ
برود، عبداللّه را در آغوش گرفت که فردی از قبیله بنی‌اسد به عبداللّه تیر زد و او را به
شهادت رساند.
[۴۶۱] [۴۶۲] [۴۶۳] نام پرتاب‌کننده تیر
حرملة بن کاهل ذکر شده است.
[۴۶۴] [۴۶۵] [۴۶۶] [۴۶۷] امام گودالی با
شمشیر خود حفر کرد و کودک را به
خاک سپرد.
[۴۶۸]
۴)
جعفر. مادرش زنی از قبیله قضاعه بود. وی در زمان حیات
امام از دنیا رفت و نسلی از او باقی نماند.
[۴۶۹] [۴۷۰] [۴۷۱]
۵)
فاطمه، دختر بزرگ امام. [۴۷۲] [۴۷۳] [۴۷۴] مادرش امّ اسحاق بود. تاریخ دقیق تولد
فاطمه مشخص نیست، ولی چون مادرش بعد از شهادت امام حسن (۴۹ یا ۵۰) به همسری امام حسین درآمد، تولد وی بعد
از این سال بوده است.
وی بانویی پرهیزکار و سخنور بود و گفته‌اند سیمایش به جده‌اش،
فاطمه، دختر رسول خدا، شبیه بوده است. [۴۷۵] [۴۷۶] [۴۷۷] بنابر حدیثی از
امام باقر
(علیه‌السلام)، امام حسین (علیه‌السلام) قبل از شهادت، ودایع
امامت و وصایای مکتوب خود را به فاطمه سپرد و
او بعدآ آنها را به امام سجاد تحویل داد.
[۴۷۸] [۴۷۹]
فاطمه از زنان تابعی و از راویان حدیث بوده و از پدرش و
عبداللّه بن عباس
و اسماء بنت عُمَیس، روایت کرده است. [۴۸۰] [۴۸۱]
فاطمه نخست با حسن مُثّنی (ابی‌طالب) ازدواج کرد.
[۴۸۲] [۴۸۳] او در کربلا حضور داشت و به همراه دیگر
اعضای خاندان امام حسین، به اسارت به
شام برده شد.
[۴۸۴] میان او و یزید در دربار سخنانی رد و
بدل گردید.
[۴۸۵] [۴۸۶] احمد بن علی طبرسی
[۴۸۷] احتجاج او با اهل
کوفه را آورده است.
فاطمه پس از درگذشت شوهرش، حسن مثنی، با
عبدالله بن
عمرو بن
عثمان بن عفان
ازدواج کرد.
[۴۸۸] [۴۸۹] پس از مرگ عبداللّه، والی
مدینه عبدالرحمان بن ضحاک از او خواستگاری کرد که نپذیرفت.
[۴۹۰] ابن حِبّان،
[۴۹۱] بدون اشاره به تاریخ دقیق، از وفات او
در حدود نودسالگی سخن گفته است. ابن عساکر [۴۹۲] نیز خبری از درگذشت وی در زمان خلافت
هشام بن عبدالملک
را آورده است.
۶)
سُکَینه، دختر کوچک امام حسین، فرزند رَباب.
به جز این شش فرزند، نام دو پسر و یک دختر دیگر در منابع متأخر دیده
می‌شود که عبارت‌اند از: علی‌اصغر، محمد و زینب.
[۴۹۳] [۴۹۴] ابن طلحه شافعی
[۴۹۵] نیز تعداد فرزندان امام را ده تن شمرده
ولی فقط از نُه تن نام‌برده است. در کتاب‌های تاریخی از جزئیات زندگی ایشان گزارشی
در دست نیست. همچنین در برخی کتاب‌های تذکره و مراثیِ متأخر، از دختر چهار ساله
امام حسین به نام رقیه سخن به میان آمده است.
[۴۹۶] [۴۹۷]
فضیلت زیارت امام حسین
برای زیارت امام حسین فضیلت‌های بسیاری ذکر شده و
در احادیث منقول از پیامبر و امامان شیعه بر آن تأکید بسیار گردیده است،
[۴۹۸] [۴۹۹] [۵۰۰] [۵۰۱] همچنان‌که برای
تربت
آن حضرت فضائل بسیاری یاد کرده‌اند.
[۵۰۲]
سخنان
از امام حسین (علیه‌السلام) سخنان زیادی بر جای نمانده، که مهم‌ترین
علت آن، وضع خاص جهان اسلام در آن دوره و تنگناهای شدیدی بوده که
نظام حاکم اموی، هم برای عترت پیامبر و هم برای شیعیانشان، ایجاد می‌کرده
است. به جز خطبه‌ها و سخنان امام در ماجرای قیام عاشورا،
[۵۰۳] [۵۰۴] برخی سخنان پراکنده از آن حضرت در متون
کهن اهل سنّت
و شیعه هست، از جمله سخنان حکمت‌آمیزی از امام درباره اصناف خلق.
[۵۰۵] [۵۰۶] [۵۰۷] همچنین است سخن مشهور آن حضرت در تأکید
بر آزادگی، خطاب به سپاه اموی هنگامی که قصد حمله به خیام امام را داشتند و آن
حضرت توان مقابله نداشت، با این مضمون که اگر دین ندارید، دست کم آزاده باشید.
[۵۰۸] [۵۰۹] [۵۱۰] [۵۱۱] [۵۱۲]
دعاهای امام حسین
برخی از دعاهای امام حسین (علیه‌السلام) در منابع کهن نقل شده است.
[۵۱۳] [۵۱۴] [۵۱۵] [۵۱۶] از مشهورترین آنها،
دعای عرفه
است که متنی طولانی دارد و از ادعیه مشهور شیعه به شمار می‌رود و
مضامین عرفانی بلندی در آن دیده می‌شود. [۵۱۷] [۵۱۸] [۵۱۹]
روایات
روایاتی از امام در موضوعات اعتقادی، غالبآً در منابع شیعی، نقل شده
است، از جمله درباره توحید، [۵۲۰] [۵۲۱] [۵۲۲] امامت، [۵۲۳] [۵۲۴] مناقب
اهل‌بیت،
[۵۲۵] [۵۲۶] [۵۲۷] [۵۲۸] غیبت، [۵۲۹] [۵۳۰] [۵۳۱] [۵۳۲] ویژگی‌های شیعه
[۵۳۳] [۵۳۴] [۵۳۵] و صفات
مؤمن. [۵۳۶] [۵۳۷] پاره‌ای مناظرات و احتجاجات نیز از آن
حضرت نقل شده که مشتمل بر اثبات حقانیت و فضائل اهل‌بیت علیهم‌السلام است.
[۵۳۸] روایاتی نیز درباره فضائل
قرآن [۵۳۹] و تفسیر پاره‌ای آیات در شأن اهل‌بیت
[۵۴۰] [۵۴۱] [۵۴۲] [۵۴۳] [۵۴۴] از آن حضرت وارد شده است.
از امام حسین (علیه‌السلام)، روایاتی در برخی
ابواب فقه
نیز نقل شده است. [۵۴۵] [۵۴۶] [۵۴۷] [۵۴۸] [۵۴۹] [۵۵۰] [۵۵۱] در موضوعات اخلاقی نیز احادیثی از امام
حسین (علیه‌السلام) نقل کرده‌اند. [۵۵۲] [۵۵۳]
اشعار
اشعاری نیز به امام منسوب است که معروف‌ترین آنها ابیاتی است که
امام درباره محبت خود به دخترش سکینه و مادر سکینه،
رباب، سروده است.
[۵۵۴] [۵۵۵] [۵۵۶] همچنین شعری است که امام در آخرین
روزها در بی‌وفایی روزگار به زبان آورده است. [۵۵۷] [۵۵۸] (برای تحلیل کلی از اشعار امام و مضامین
آنها به این منبع رجوع کنید [۵۵۹]).
راوی
امام حسین از راویان سخنان پیامبر و پدرش
امام علی
بن ابی‌طالب (علیه‌السلام) و مادرش فاطمه زهرا سلام‌اللّه علیها است
که در مجموعه‌های حدیثی اهل سنّت گردآمده است.
[۵۶۰] [۵۶۱] [۵۶۲] [۵۶۳] [۵۶۴] (برای فهرستی از کسانی که امام از آنها
روایت کرده است، به این منابع رجوع کنید [۵۶۵]).
راویان از امام حسین
از راویان امام، فرزندان آن حضرت،
امام سجاد
(علیه‌السلام) و دخترش فاطمه، بیشترین روایت را از او نقل کرده‌اند.
[۵۶۶] (برای فهرست روایات این دو از امام حسین
(علیه‌السلام)، به این منابع رجوع کنید [۵۶۷] [۵۶۸]) بر مبنای استقصای عطاردی‌قوچانی
[۵۶۹] شمار راویانی که از وی حدیث نقل کرده‌اند،
افزون بر دویست و پنجاه تن‌اند (برای اسامی شماری از راویان امام در منابع کهن به
این منابع رجوع کنید [۵۷۰] [۵۷۱] [۵۷۲] [۵۷۳] [۵۷۴]). طوسی، برپایه مبنای خاص خود در کتاب
رجال،
[۵۷۵] نام قریب به صد تن را به عنوان اصحاب
آن حضرت فهرست کرده است که برخی از آنان در شمار اصحاب رسول خدا، امیرالمؤمنین علی
بن ابی‌طالب و امام حسن علیهم‌السلام بوده و غالبآ در کربلا وی را همراهی کرده و
همان‌جا به شهادت رسیده‌ان
آثار به چاپ رسیده از سخنان امام حسین
سخنان امام حسین (علیه‌السلام) تاکنون در چند مجموعه منتشر شده، که
از آن جمله است: موسوعة کلمات الامام الحسین (علیه‌السلام) (قم ۱۳۷۴ش)، مسند الامام الشهید ابی‌عبدالله
الحسین بن علی (علیهما‌السلام) (تهران ۱۳۷۶ش)، و حکمت‌نامه امام حسین (علیه‌السلام)
(قم ۱۳۸۵ش).
حکم زیارت امام حسین
زیارت
امام حسین علیه السّلام، به‌ویژه از نزدیک و در روزهای
عرفه، عید فطر،
عید قربان، اوّل و نیمه
ماه رجب،
نیمه شعبان،
عاشورا و
اربعین (بیستم
ماه صفر)
و شبهای قدر
مستحب
است. [۵۷۶]
حکم عزاداری برای امام حسین
نیز عزاداری و اظهار
حزن و
اندوه برای
اهل بیت
علیهم السّلام، بویژه امام حسین علیه السّلام، بخصوص در
روز عاشورا
[۵۷۷] و نیز
گریه
کردن [۵۷۸] برای آن حضرت
استحباب دارد و از
حرمت جزع و بی‌تابی در
مصیبت، جزع کردن بر آن حضرت استثنا شده است.
[۵۷۹] [۵۸۰]
حائر امام حسین
حائر
امام حسین علیه السّلام از چهار مکانی است که
مسافر
در آن جا بین تمام یا قصر خواندن نمازهای چهار رکعتی مخیر است؛ هرچند
به قول مشهور، تمام خواندن، افضل است. [۵۸۱]
حکم سلام بر امام حسین
سلام
و درود فرستادن بر امام حسین علیه السّلام و
لعنت
کردن قاتلان آن حضرت هنگام نوشیدن
آب مستحب است.
[۵۸۲]
فضیلت تربت امام حسین