مسجد نمونه دارای ویژگی های خاصی است که در این گفتار کوتاه به صورت مختصر به جنبه عبادی آن پرداخته می شود:
در فرهنگ دینی، نام مسجد یادآور بندگی و کرنش در پیشگاه خداوند متعال است. مسجد؛ یعنی جایگاه سجده و سجده اوج عبادت و بندگی انسان برای خدا است؛ همان طور که در روایت آمده است: «سُجود (سجده) غایت و نهایت عبادت بنی آدم است».[۲۰۸] در حقیقت در آیین پاک محمّدی (ص) با آن که همه گستره خاک، مسجد است،- همان طور که پیامبر اکرم فرمود: «به من پنج چیز عطا شده که به احدی قبل از من داده نشده است، اول این که همه زمین برای من مسجد قرار داده شده است، …»،[۲۰۹]- ولی برترین و اصیل ترین محفل برای عبادت و تقرّب جستن به خداوند متعال مسجد است؛ از این رو، در قرآن کریم بر جنبه های عبادی مسجد بیش از هر بُعد دیگر آن تأکید شده است. عبادت، پرورش دهنده روح و روان آدمی و پاسخ گفتن به یک نیاز طبیعی و مهمّ او است. کسی که نیازهای جسمی و روانی خود را به طور منطقی پاسخ گوید، شخصیّتی متعادل می یابد. برعکس، عدم پاسخ منطقی به نیازهای واقعی و فطری، شخصیّت انسان را دچار تباهی و یا دست کم، نقصان و کمبود می کند. عبادت و راز و نیاز با خداوند، نیاز واقعی و فطری هر انسان و مکمّل، بلکه مقوّم شخصیّت او است. گرچه عبادت در هر مکانی این نیاز روحی را به طور نسبی تأمین می کند؛ ولی این نیاز در مسجد و عبادتگاه بهتر و کاملتر تأمین می شود.
بر پایه حدیثی قدسی که از قول پیامبر اکرم (ص) نقل شده، خداوند مسجد را زیارتگاه خویش برشمرده است، در آنجا که فرمود: «خوشا به حال بنده ای که در خانه خویش وضو بگیرد، آنگاه مرا در خانه ام زیارت کند».[۲۱۰]
این زیارت و اُنس و قُرب در سایه عبادت خالصانه مؤمنان در مسجد فراهم می آید. انوار تابناک این پرستش پاک و بی آلایش، برای عرش نشینان پرتو افکنی می کند؛ همان گونه که ستارگان آسمان برای ما خاک نشینان نور افشانی می کنند، همان گونه که پیامبر بزرگ اسلا م از قول خدای تعالی نقل می کند که فرمود: «بدان که مساجد خانه های من در زمین هستند که برای اهل آسمانها نور افشانی می کنند، همان گونه که ستارگان برای اهل زمین پرتو افکنی می کنند».[۲۱۱] حضور در مساجد و عبادت در خانه خدا، افزون بر آن که خود توفیقی بزرگ و کمالی ارزشمند است، کمالات روحی دیگری را نیز در پی دارد. رحمت خاصّ خداوند، آمرزش الهی، بهشت برین، همنشینی و همدمی با فرشتگان الهی از آنها جمله است.
کوتاه سخن آن که، یکی از نقشهای اساسی مسجد آن است که زمینه را برای عبادت پرحضور و خالصانه فراهم نماید؛ تا مؤمنان در آنجا با پرداختن به نماز و ذکر و دعا، زنگار غفلت از دل و جان بشویند و با خداوند متعال به معنای واقعی کلمه اُنس بگیرند. پس هر اندازه مسجد در ایفای این نقش حیاتی موفّقتر و کار آمدتر باشد، به مسجدی که قرآن و سنّت آن را ترسیم نموده؛ یعنی همان «مسجد نمونه» نزدیکتر است.