آداب رفتار با بزرگ ترها (بزرگ سالان)
رفتار با بزرگ ترها آداب خاصی دارد که به گوشه ای از آنها اشاره می کنیم.
یک ـ سلام کردن
سلام کردن، امری مستحب و نشانه دوری انسان از تکبر است. سلام کردن، بزرگ و کوچک ندارد و هرکس می تواند برای بهره مندی بیشتر از ثواب, ابتدا سلام کننده باشد, ولی بهتر است برای احترام به بزرگ ترها، همواره کوچک ترها آغازکننده سلام باشند. امام صادق(ع) می فرماید: «یُسَّلم الصّغیرُ عَلَی الکَبیر؛ کوچک تر به بزرگ تر سلام کند».
دوـ احترام گزاری در مکان های عمومی
از دیگر آداب برخورد با بزرگ سالان, احترام آنان در مجالس، مهمانی ها و مکان های عمومی است. به ویژه, به دلیل کم توانی یا بیماری افراد سالمند باید مراقب آنان بود.
در عصر رسول گرامی اسلام، پیرمردی خدمت حضرت رسید. کسانی که در محضر او بودند، احترامش نکردند و در جای دادن به او کندی و سهل انگاری کردند. پیامبر اسلام از این رفتار خلاف ادب آنان ناراحت شد و به آنان فرمود. «لَیْسَ منّا مَن لَمْ یُوَقر الْکَبیرَ و یرَحمُ الصَّغیرَ؛ هر که بزرگ تر را محترم ندارد و به کوچک تر رحم نکند، از ما نیست».
سه ـ موضع گیری نکردن در برابر آنان
در جایی که درگیری و جنگی بین افراد بزرگ تر و کوچک تر پیش می آید, بهتر است افراد جوان تر به احترام سن و سال بزرگ تر، از موضع گیری در برابر آنان خودداری کنند و از اشتباه هایشان درگذرند. چنان که امام سجاد(ع) می فرماید: «و أمّا حَقُّ الکبیرِ فَاِنَّ حَقّه تَوقُیر سِنَّه... و تَرکُ مُقابلَتهِ عِندَ الخِصامِ؛ حق بزرگ سال این است که بزرگ سالی او را احترام گزاری... و از موضع گیری در برابر او بگذری...».
چهارـ بردباری کردن در مقابل نادانی آنان
بزرگ ترها باید به گونه ای آگاهانه رفتار کنند تا واکنش جوانان را در پی نداشته باشد, ولی بهتر است کوچک ترها به دلیل تقدّم بزرگ ترها در اسلام, در برابر نادانی ها یا توهین و اهانت های آنان بردبار باشند. امام سجاد(ع) می فرماید: «وَ أمَا حَقّ الکبیر ... وَ لاتَستَجْهِلْه و اِن جَهِلَ علیک تحملت؛ حق بزرگ سال این است که... با او نادانی نکنی، اگر وی با تو نادانی کرد، بردباری کُنی.» رسول خدا صلی الله علیه و آله نیز می فرماید: «و لغزش های بزرگان را ببخشید، مگر در کار حد و مجازات».
پنج ـ سخن نگفتن پیش از آنان
از دیگر آداب برخورد با بزرگ ترها, سخن نگفتن پیش از آنان است. امام صادق(ع) از نیاکان بزرگوار خود نقل می کند که در دوره رسول خدا صلی الله علیه و آله , دو نفر, یکی سالمند و دیگری جوان به خدمت حضرت شرف یاب شدند. جوان پیش از پیرمرد، سخن گفتن را آغاز کرد. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «صبر کن تا آن که بزرگ تر است، سخن گوید».
شش ـ راه نرفتن پیش از آنان
وقتی انسان با بزرگ سالی همراه است, باید مراقب حال او باشد و در راه رفتن بر او پیشی نگیرد. امام سجاد(ع) فرموده است: «حق بزرگ سال آن است که... در راه بر او سبقت نگیری و پیشاپیش وی راه نسپری...».
در برخی از خاطرات امام خمینی رحمه الله نیز نقل کرده اند که: «روزی یکی از مسئولان مملکتی برای انجام کاری به همراه پدر سال خورده اش به دیدار امام شتافته بود. وقتی می خواست به حضور امام برسد، پیش از پدر وارد محل دیدار شد و پدرش را معرفی کرد. امام نگاهی به آن مسئول کرد و فرمود: «این آقا پدر شما هستند؟» عرض کرد: آری. امام فرمود: «پس چرا جلو وی راه افتاده ای و وارد شدی؟»
هفت ـ گوش سپردن به سخنان منطقی آنان
بزرگ ترها به دلیل تجربه هایی که دارند, حرف های ارزشمند منطقی برای گفتن دارند. ازاین رو، نباید از کنار حرف های آنان بی اعتنا گذشت. پس باید به حرف ها و درددل های آنان به مهربانی گوش سپرد. رسول خدا صلی الله علیه و آله همواره با افراد سالمند چنین بود. به حرف های آنان گوش می داد و به مهربانی پاسخ می گفت.
عدی بن حاتم طایی در احوالات رسول خدا صلی الله علیه و آله می گوید: «وقتی برای نخستین بار به دیدار پیامبر به مدینه شتافتم، به مسجد رفتم و خدمت پیامبر رسیدم. چون مرا شناخت, از جا برخاست و مرا به خانه خود برد. در میان راه، زنی سال خورده و ناتوان سر راهش آمد و سخنانی به او گفت. آن حضرت ایستاده بود و به سخنان پیرزن گوش می کرد و با مهربانی به آن پاسخ می گفت».