از دیگر جنبه هایی که به کارکرد مسجد در زمینه های اجتماعی ـ سیاسی مربوط می شود، نقشی است که این نهاد مقدّس در گسترش عدالت در ابعاد گوناگون آن و مبارزه با ظلم و بی عدالتی ایفا می کند. از هنگامی که پیامبر اعظم (ص) مسجد را بنا نهاد، همواره آنان که مورد تعدّی و ستم قرار می گرفتند، به مسجد پناه می آوردند. داد مظلومان از ظالمان در مسجد گرفته می شد.
قضاوتهای امیرالمؤمنین (ع) در «دکه القضا»ی مسجد کوفه، امتداد بخشیدن به همین نقش مسجد بود. دادگستر جهان، امام مهدی (ع) قیام مقدّس خویش را برای حاکمیّت عدالت در زمین، از مسجد الحرام آغاز می کند.[۲۰۲] بر پایه نقلی، پایگاه آن حضرت و کسانی که پس از وی عهده دار بپا داشتن قسط و عدالتند، یکی از مساجد کوفه به نام مسجد سهله است.[۲۰۳] از دیدگاه فقه اسلامِ ناب، امام جماعت مسجد که اصلی ترین عنصر گرداننده مسجد است، باید به زیور «عدالت» آراسته باشد.[۲۰۴] به طور طبیعی، این امر سبب خواهد شد تا فضای مسجد به عطر دل انگیز عدالت معطّر شود؛ از این رو اگر مسجد را «خانه عدالت» نام نهاده شود، سخن گزافی نیست.
بی گمان، هرگاه مردم مسجد را هم عبادتگاه، هم دادگاه و محلّ دفاع از مظلومان و مبارزه با تبعیض و بی عدالتی ببینند، آن را خانه امید خود می دانند و با دیده قدس و احترام بیشتری بدان می نگرند. چنانکه مسجد، در جایگاه اصیل خویش اینگونه بوده است. در بُعد عدالت اجتماعی نیز، مسجد همواره کانون مبارزه با ستم و بی عدالتی بوده است؛ به عنوان نمونه می توان به خطبه آتشین فاطمه زهرا (س) که در دفاع از مقام ولایت و مبارزه با ستم بر اهل بیت پیامبر (ع) در مسجد النبیّ ایراد شد، اشاره کرد.
شرح مبارزات گسترده، ریشه دار و اصیل مساجد، با دستگاههای ظلم و ستم در گذر زمان، خود موضوع نوشتاری جداگانه است و در این مختصر نمی گنجد. در دوران انقلاب اسلامی مردم ایران بر علیه نظام ستمشاهی، جلوه هایی از نقش مسجد در بعد ستم ستیزی، آشکارا مشاهده شد. تا آن جا که می توان انقلاب اسلامی ایران را فرزند مسجد برشمرد.
بر پایه همین ارزیابی از مسجد، امام صادق (ع) خطاب به یکی از یاران خویش به نام یونس بن یعقوب می فرماید: «ستمگران را حتی در ساختن مسجد نیز یاری مکن»!؛[۲۰۵] زیرا هر گاه آنان بخواهند از خانه عدالت، پوششی برای بیدادگری خویش بسازند، کمک کردن به آنان کمک به بنای مسجد نیست؛ که گامی در راستای هدم و ویرانی مسجد است. پس یکی از ویژگی های مسجد آن است که در گسترش عدالت فردی و اجتماعی در جامعه دارای نقشی سازنده و مثبت باشد.