نقش مسجد تنها به جنبه های عبادی، فرهنگی و نظامی آن محدود نمی شود. مسجد، به عنوان یک نهاد سیاسی پرتحرک در جامعه اسلامی نیز مطرح است. مایههای سیاسی با مسجد آمیخته است، آن گونه که احکام و مقررات دینی با آمیزه های سیاسی همراه و همزاد است. نگرش به مسجد، به عنوان یک نهاد سیاسی، حتی در میان مردم قبل از اسلام نیز رایج بود. پیش از پیدایش اسلام، مسجدالحرام یک مرکز سیاسی در جامعه آن روز به شمار می رفت. از همین روی قبایل و گروه های سیاسی مکه، پیوسته برای به دست آوردن منصب اداره کعبه و مسجدالحرام، درگیری داشتند. بی تردید نباید همه این نزاع ها را در جامعه جاهلی آن روز به حساب پیشی گرفتن در ثواب خدمت به خانه خدا (مسجدالحرام) و حاجیان گذاشت. شواهد تاریخی به خوبی گویای آن است که بسیاری از طرفهای درگیر در این زمینه، انگیزه ای جز رسیدن به قدرت و اهداف سیاسی نداشتند.[۱۷۲] نزاعهای ریشه داری که در این باره میان قبیله جُرهم، خزاعه و قریش رخ می داد و گاه به تبعید طرف مغلوب از محل سکونت خویش می انجامید، به روشنی، یک کشمکش سیاسی به شمار می رفت.