در مورد تناقض بین حقوق زن و مرد، ای کاش شما مورد مشخصی را ذکر میکردید تا ما به همان میپرداختیم. ولی بطور کلی بیان میشود، در نظام اسلامی اگر اختیاراتی به مرد داده شده در مقابل حقوقی اضافی نیز برای زن در نظر گرفته شده است، «وَ لَهُنَّ مِثْلُ الَّذی عَلَیْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ[i]و برای آنان، همانند وظایفی که بر دوش آنهاست، حقوق شایستهای قرار داده شده»، مفهوم آیه کریمه شامل تمام مواردی است که وظایفی برای زنان در نظر گرفته شده یا اختیاری از ایشان سلب شده باشد و البته این سلب اختیار و اعطای حقوق معوّض و... مربوط به تشکیل نظام خانواده است و الاّ اگر خانمی نخواهد ازدواج کند، هیچ مردی نسبت به او اختیاری ندارد، البته هر مرد و زنی موظف به انجام اوامر پدر و مادر هستند. اما در مورد نظام خانواده تصور بفرمایید، مردی به خواستگاری زنی میآید و از او تقاضای ازدواج میکند، زن میتواند با صلاحدید خود و اطرافیانش تقاضای مرد را رد کرده یا قبول کند و میتواند در این قبول شرائطی را نیز ضمیمه نماید و اگر مرد نپذیرفت باز اختیار با خانم است، بعد از آن مقدار مهر در مقابل ازدواج خود با مرد، از او دریافت کرده یا از او طلبکار میشود. و این در حالی است که در زمان عقد ازدواج نیز، اوست که به اختیار خود، نفس خویش را به همسری مرد در میآورد... علاوه بعد از آن نیز از حقوق قانونی، شرعی و اخلاقی برخوردار است و در مقابل حق نفقه، خدمتگزاری مرد در بیرون خانه برای تأمین معاش، تحت حمایت مرد قرار گرفتن و.. وظایفی را نیز بعهده میگیرد. این نظام زندگی است که خالق متعال آن را به بهترین وجهی ترتیب داده است و در آن حقوق و تواناییها تقسیم شده و برای ادامه نظام هستی هر کسی نیز در این میان وظایفی را بر عهده میگیرد. [i]-سوره بقره آیه 228 *وَ الْمُطَلَّقَاتُ یَترََبَّصْنَ بِأَنفُسِهِنَّ ثَلَاثَةَ قُرُوءٍ وَ لَا یحَِلُّ لَهُنَّ أَن یَکْتُمْنَ مَا خَلَقَ اللَّهُ فیِ أَرْحَامِهِنَّ إِن کُنَّ یُؤْمِنَّ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الاَْخِرِ وَ بُعُولَتهُُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فیِ ذَالِکَ إِنْ أَرَادُواْ إِصْلَاحًا وَ لَهُنَّ مِثْلُ الَّذِی عَلَیهِْنَّ بِالمَْعْرُوفِ وَ لِلرِّجَالِ عَلَیهِْنَّ دَرَجَةٌ وَ اللَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ* زنان مطلقه، باید به مدت سه مرتبه عادت ماهانه دیدن (و پاک شدن) انتظار بکشند! [عده نگه دارند] و اگر به خدا و روز رستاخیز، ایمان دارند، برای آنها حلال نیست که آنچه را خدا در رحمهایشان آفریده، کتمان کنند. و همسرانشان، برای بازگرداندن آنها (و از سرگرفتن زندگی زناشویی) در این مدت، (از دیگران) سزاوارترند در صورتی که (براستی) خواهان اصلاح باشند. و برای آنان، همانند وظایفی که بر دوش آنهاست، حقوق شایستهای قرار داده شده و مردان بر آنان برتری دارند و خداوند توانا و حکیم است.
|
از دیدگاه اسلام، زن به عنوان یک از همه حقوق انسانی برخوردار می باشد، البته اسلام برای مرد و زن در همه موارد یک نوع حقوق و یک نوع وظیفه و یک نوع مجازات قائل نشده است بلکه پاره ای از حقوق و تکالیف و مجازاتها را برای مرد مناسبتر دانسته و پاره ای از آنها را برای زن، و در نتیجه در مواردی که برای مرد و زن وضع مشابه و در موارد دیگر وضع نامشابهی در نظر گرفته است. اما این از آن جهت نیست که زن را پستتر از مرد، یا مرد را پستتر از زن بداند، بلکه بدان جهت است که زن و مرد در جهات زیادی مشابه یکدیگر نیستند و خلقت و طبیعت آنها را یکنواخت نخواسته است و تفاوتهای غریزی و طبیعی زیادی دارند و همین جهت ایجاب می کند که از لحاظ بسیاری از حقوق و تکالیف و مجازاتها وضع مشابهی نداشته باشند. این تفاوتها را از آن جهت بوجود آورده است تا پیوند خانوادگی میان زن و مرد را محکم تر کند و شالوده وحدت آنها را بهتر بریزد و حقوق و وظایف خانوادگی را میان زن و مرد تقسیم کند. قانون خلقت، تفاوتهای زن و مرد را به منظوری شبیه منظور اختلافات میان اعضای یک بدن ایجاد کرده است. اگر قانون خلقت هر یک از چشم و گوش و دست و پا و ستون فقرات را در وضع مخصوصی قرار داده است نه از آن جهت است که نسبت به آنها نظر تبعیض داشته است و یکی را پستتر دانسته است، بلکه این تفاوتها، "تناسب" است و قانون خلقت خواسته است با این تفاوتها تناسب بیشتری میان زن و مرد که قطعاً برای زندگی مشترک آفریده شده اند بوجود آورد. بنابراین گرچه زن و مرد از حقوق و تکالیف و مجازاتها با یکدیگر تفاوتهایی دارند. اما این تفاوتها از طرفی لازم و ضروری است و از طرفی هیچ گونه تبعیض و برتری یکی بر دیگری را به همراه ندارد و قرآن مجید در آیات زیادی این مطلب را بیان نموده است از جمله در آیه "یَأَیهَُّا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکمُ مِّن ذَکَرٍ وَ أُنثیَ.."[i]یعنی ای مردم ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم. از این آیه استفاده می شود که پدر و مادر (زن و مرد) در تولد انسان نقش دارند و این نقش بخاطر تفاوتهای آنان است. یا در جای دیگر می فرماید: "أَنیِّ لَا أُضِیعُ عَمَلَ عَمِلٍ مِّنکُم مِّن ذَکَرٍ أَوْ أُنثیَ"[ii]یعنی: من عمل هیچ عملکنندهای از شما را، زن باشد یا مرد، ضایع نخواهم کرد. در آیه دیگر می فرماید: "مَنْ عَمِلَ سَیِّئَةً فَلَا یجُْزَی إِلَّا مِثْلَهَا وَ مَنْ عَمِلَ صَلِحًا مِّن ذَکَرٍ أَوْ أُنثیَ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُوْلَئکَ یَدْخُلُونَ الجَْنَّةَ یُرْزَقُونَ فِیهَا بِغَیرِْ حِسَابٍ"[iii]یعنی هر کس بدی کند، جز بمانند آن کیفر داده نمیشود ولی هر کس کار شایستهای انجام دهد- خواه مرد یا زن- در حالی که مؤمن باشد آنها وارد بهشت میشوند و در آن روزی بیحسابی به آنها داده خواهد شد. بنابراین اگر چه زن بعنوان یک همسر و یک مادر در بعضی موارد وظایف و تکالیف و حقوق و مجازاتهایی متفاوت با حقوق و وظایف و مجازاتهای مرد دارد اما این تفاوت ها چیزی از مقام و منزلت زن کم نمی کند و چیزی هم بر مرد نمی افزاید. از نظر اسلام زن و یا مرد بودن موجب برتری نیست بلکه ایمان و تقوا است که موجب برتری افرادی می شود "إِنَّ أَکْرَمَکمُْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَئکُمْإِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیر"[iv] یعنی گرامیترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست خداوند دانا و آگاه است! [i]-سوره حجرات آیه 13 * یَأَیهَُّا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکمُ مِّن ذَکَرٍ وَ أُنثیَ وَ جَعَلْنَاکمُْ شُعُوبًا وَ قَبَائلَ لِتَعَارَفُواْ إِنَّ أَکْرَمَکمُْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَئکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ * ای مردم! ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و شما را تیرهها و قبیلهها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید (اینها ملاک امتیاز نیست،) گرامیترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست خداوند دانا و آگاه است!
[ii]-سوره آل عمران آیه 195* فَاسْتَجَابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنیِّ لَا أُضِیعُ عَمَلَ عَمِلٍ مِّنکُم مِّن ذَکَرٍ أَوْ أُنثیَ بَعْضُکُم مِّن بَعْضٍ فَالَّذِینَ هَاجَرُواْ وَ أُخْرِجُواْ مِن دِیَرِهِمْ وَ أُوذُواْ فیِ سَبِیلیِ وَ قَتَلُواْ وَ قُتِلُواْ لَأُکَفِّرَنَّ عَنهُْمْ سَیَِّاتهِِمْ وَ لَأُدْخِلَنَّهُمْ جَنَّاتٍ تجَْرِی مِن تحَْتهَِا الْأَنْهَرُ ثَوَابًا مِّنْ عِندِ اللَّهِ وَ اللَّهُ عِندَهُ حُسْنُ الثَّوَابِ * خداوند، درخواست آنها را پذیرفت (و فرمود:) من عمل هیچ عملکنندهای از شما را، زن باشد یا مرد، ضایع نخواهم کرد شما همنوعید، و از جنس یکدیگر! آنها که در راه خدا هجرت کردند، و از خانههای خود بیرون رانده شدند و در راه من آزار دیدند، و جنگ کردند و کشته شدند، بیقین گناهانشان را میبخشم و آنها را در باغهای بهشتی، که از زیر درختانش نهرها جاری است، وارد میکنم. این پاداشی است از طرف خداوند و بهترین پاداشها نزد پروردگار است. [iii]-سوره غافر آیه 40. [iv]-سوره حجرات آیه 13 * یَأَیهَُّا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکمُ مِّن ذَکَرٍ وَ أُنثیَ وَ جَعَلْنَاکمُْ شُعُوبًا وَ قَبَائلَ لِتَعَارَفُواْ إِنَّ أَکْرَمَکمُْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَئکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ * ای مردم! ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و شما را تیرهها و قبیلهها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید (اینها ملاک امتیاز نیست،) گرامیترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست خداوند دانا و آگاه است!
|
پاسخ
از نظر اسلام روح که حقیقت انسان است نه مذکر است و نه مؤنث و این اختلاف احکام و وظایف اعم از شرعی و تکوینی و طبیعی ناظر به بعد مادی و بدن آدمیان می باشد و تردیدی نیست که بدن زن و مرد با هم متفاوت است و احکام جداگانه ای در جاهایی که تفاوت دارند می طلبد. 1- هم زن دارای عقل است و هم مرد. هم زن از احساسات و عواطف برخوردار است و هم مرد. اما اگر بین عقل و عاطفه نزاعی در گیرد، معمولا در زنها عاطفه و احساساتی که او را بدیگران عطف می کند غالب می آیند و در مرد عقل بر احساسات و عواطف پاک چیره می شود و این هم عین نیاز زن و مرد است، مرد از این رو موجودی خشن تر و زن موجودی لطیف تر است و بر همین اساس جنگها و امور سخت به عهده مردان است و تربیت و شیر دهی که اموری لطیف تر هستند به عهده زنان است. 2- زن و مرد هر دو حق انتخاب همسر دارند ولی طبیعت زن این است که مطلوب واقع می شود نه طالب و الا به لحاظ دینی هیچ منعی نیست که زن هم ابتدا به انتخاب همسر اقدام کند ولی این عمل با روحیات او که باید در رابطه با همسر دلستانی کند ناسازگار می افتد. 3- در ازدواج زن و مرد هر کدام بر دیگری حقوقی پیدا می کنند و یک قرار داد عادی نیست بلکه یک امر مقدسی است که باید هر دو به قرار خود وفادار بمانند. آنچه که اهمیت دارد در خانواده باید بر اساس اخلاق و مودت زندگی کرد نه بر اساس مسائل دقیق حقوقی و الا زن هم مکانیسم هایی در اختیار دارد که مرد را در تنگنا قرار دهد، تأمین نیازهای داخلی منزل (پخت و پز، بهداشت و تغذیه، و... و حتی شیر دادن کودک) از وظایف زن نیستند و از سوی دیگر تامین خوراک و پوشاک و مسکن به حد متعارف وظیفه قهری مرد است با این حال هرگز از این حق خود استفاده نمی کند چون دیگر زندگی اخلاقی نخواهد بود و زندگی حقوقی مورد سفارش نیست و دوامی ندارد 4- راجع به خطبه منسوب به حضرت امیر (ع) شما را ارجاع می دهیم به کتاب زن در آئینه جمال و جلال، نوشته حضرت آیت الله جوادی آملی و تحلیلی جامعی که ایشان از این روایت ارائه دادند. |
پاسخ
زن و مرد در تعالیم اسلام در انسانیت مساوی و در تکالیف مشترک و دارای تکالیف اختصاصی نیز هستند. وظایف زن و مرد به جهت اختلاف در ساختار طبیعی و روانی آنها مختلف می شود و نقش آنها را در زندگی فردی و اجتماعی اندکی متفاوت می کند، ولی در اصول کلی و مهم تفاوت وجود ندارد؛ هر دو حق تحصیل عالیه داشته و هر دو مسئولیت اجتماعی می پذیرند و هر دو از مزایای اجتماعی و سیاسی و فردی برخوردار هستند. بعضی از نقشهای مرد تکالیفی هستند که قهراً متوجه زن نمی شود مثلاً کار در خارج از خانه و تأمین هزینه و مخارج منزل به عهده مرد است و زن این وظیفه را ندارد. در جنگها بر مردان لازم است که جانفشانی کرده و از مرزها و سرحدات دفاع کنند ولی به این شکل بر زنها واجب نیست. در یک نظر کلی اگر به حقیقت انسان توجه نماییم و ارزش های حقیقی مورد توجه اسلام را در نظر بگیریم، متوجه خواهیم شد که از نظر ارزش هیچ فرقی بین زن و مرد نیست و ارزش انسان اعم از زن و مرد بستگی به تقوای او دارد چنانچه در قرآن آمده است: *یا أَیُّهَا النّاسُ إِنّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثی وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوبًا وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللّهِ أَتْقاکُمْ إِنَّ اللّهَ عَلیمٌ خَبیرٌ*[1]ای مردم! ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و شما را تیرهها و قبیلهها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید؛ (اینها ملاک امتیاز نیست،) گرامیترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست؛ خداوند دانا و آگاه است! البته به لحاظ تاریخی جامعه ما طی قرنها مورد ستم بوده است و به خصوص زنان و مادران فداکار این جامعه، گاه برای حفظ آرامش و سلامت خانواده، بار این ستم را بیشتر بر خود تحمل نمودهاند و انشاء الله در پرتو آگاهی و فعالیت زنان در نظام اسلامی آثار این ستمها زدوده شود. [1]-سوره حجرات آیه 13. |
به مناسبت رحلت اولین مادر بشریت و نخستین زن پاک سرشت و پاکدامن، نیم نگاهی؛ به جایگاه و معرفی اولین مخلوق زن؛ می اندازیم.
حوا به عنوان مادر بشریت و به عنوان اولین مخلوق زن جایگاه والایی دارد، به گونه ای که چون پیامبر زمان خود در مقام خطاب الهی قرار گرفته و بر همه انسان ها حق مادری دارد. به همین دلیل به ایشان حوّا یعنی مادر زنده ها می گویند. خداوند وی را به عنوان نخستین زن پاک سرشت و پاکدامن از طینت ویژه ای می آفریند. برخلاف تحریفات وارده بر کتب عهدین که همراه با داستان سرایی حوا را محل حلول شیطان و یا عامل فریب آدم علیه السلام معرفی می کنند، قرآن برای او شان و منزلت والایی قرار می دهد. شایان ذکر است بدانیم؛ اول کسی که در روی زمین نساجی کرد، حضرت آدم و حوا بودند، و اول مردی که جبه بافته شده پوشید، جناب آدم بود. و اول زنی که پیراهن و خمار پوشید، جناب حوا بود و هر دو از پشم گوسفند بود.[1]